Ośrodek Rozwoju Edukacji

W dniu 15 grudnia 2011r. odbyło się spotkanie roboczo-zadaniowe nt. „Wspieranie wymiany doświadczeń i współpracy między szkołami specjalnymi, integracyjnymi i ogólnodostępnymi” zorganizowane przez Wydział Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych.

Celem spotkania było określenie warunków potrzebnych do tworzenia sieci współpracy (realnego wspierania się) między szkołami ogólnodostępnymi, specjalnymi i integracyjnymi oraz określenie praktycznych wskazówek dla szkół.

W spotkaniu uczestniczyli:

• Kazimierz Adamaszek z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii nr 7 w Warszawie, koordynator Specjalistycznego Punku Konsultacyjnego,
• Marta Bielawska, stypendystka Szkoły Perkinsa dla osób Niewidomych,
• Anna Florek – dyrektor Społecznego Przedszkola Integracyjnego Fundacji Czas Dzieciństwa, w Warszawie,
• Elżbieta Kucińska –z Młodzieżowego Ośrodka Socjoterapii „Kąt” w Warszawie,  koordynator merytoryczny projektu „Specjalistyczne Punkty Konsultacyjne”,
• Agnieszka Matwis – wicedyrektor Szkoły Podstawowej Niepublicznej nr 38 z Oddziałami Integracyjnymi w Warszawie,
• Anna Mitura z Zespołu Szkół Specjalnych nr 98 w warszawie, koordynator Specjalistycznego Punktu Konsultacyjnego,
• Justyna Niegierysz – nauczyciel Zespołu Szkół w Łajskach – ogólnodostępnej szkoły z programem edukacji włączającej, mama dwóch synów z autyzmem,
• Urszula Skrzypczak – dyrektor Szkoły Podstawowej nr 1 w Piastowie,
• Marek Tarwacki – Dyrektor Zespołu Szkół w Łajskach – ogólnodostępnej szkoły z programem edukacji włączającej

• Katarzyna Leśniewska, kierownik Wydziału Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych,
• Ewa Puchała, nauczyciel-konsultant w Wydziale Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych,
• Małgorzata Kummant, nauczyciel-konsultant w Wydziale Specjalnych Potrzeb Edukacyjnych.

W pierwszej części spotkania uczestnicy przedstawili przykłady takiej współpracy ze swojej praktyki:

• Anna Florek i Agnieszka Matwis – współpraca dotycząca przejścia dziecka z niepełnosprawnością z przedszkola do szkoły (projekt PROM),
• Elżbieta Kucińska, Kazimierz Adamaszek i Anna Mitura – współpraca szkół specjalnych i  Młodzieżowych Ośrodków Socjoterapii ze szkołami ogólnodostępnymi ( projekt Specjalistyczne Punkty Konsultacyjne),
• Urszula Skrzypczak – współpraca z samorządem dotycząca zatrudnienia w szkole specjalisty prowadzącego terapię także dla uczniów z innych szkół,
• Marek Tarwacki –  organizacja współpracy z innymi szkołami z perspektywy dyrektora szkoły.

Udostępniamy Państwu materiały opisujące prezentowane projekty i doświadczenia.

Drugą część rozpoczęło wystąpienie Pani Marty Bielawskiej opisujące sposób pracy mobilnego nauczyciela w Stanie Massachusetts w USA. Doświadczenia amerykańskie były przyczynkiem do ustrukturyzowanej dyskusji, podczas której uczestnicy dzielili się swoją wiedzą i doświadczeniem na następujące tematy:

• jak współpraca między szkołami ogólnodostępnymi, integracyjnymi i specjalnymi wygląda z ich perspektywy, jaki jest stan faktyczny,
• jakie czynniki utrudniają współpracę,
• jakie działania należy podjąć, by niwelować trudności i usprawniać współpracę.

Poniżej prezentujemy zidentyfikowane przez uczestników spotkania trudności, praktyczne wskazówki dla szkół i systemu oświaty, jakie działania warto podejmować , by usprawniać współpracę i wymianę doświadczeń pomiędzy szkołami ogólnodostępnymi, integracyjnymi i specjalnymi.

Czynniki utrudniające lub uniemożliwiające współpracę pomiędzy szkołami ogólnodostępnymi, integracyjnymi, specjalnymi i placówkami systemu oświaty

tkwiące w samej szkole:

• brak umiejętności nauczycieli do pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi skutkujący lękiem przed pracą z takim dzieckiem,
• postawy nauczycieli, którzy nie przyznają się do niekompetencji z obawy przed oceną,
• koncentrowanie się szkół na wypełnianiu dokumentacji zamiast na dobru dziecka,
• przekonanie nauczycieli ze szkól ogólnodostępnych, że w sytuacji przejścia dziecka z niepełnosprawnością z przedszkola integracyjnego do szkoły wystarczy opinia o dziecku, brak otwartości na rozmowę i współpracę w procesie „przeprowadzenia” dziecka i jego rodziców z przedszkola do szkoły,
• koncentrowanie się nauczycieli głównie na działaniach dydaktycznych,
• brak chęci ze strony szkół do poszukania w lokalnym środowisku instytucji, które mogą być dla szkoły wsparciem,
• brak chęci szkół do przyjmowania dzieci z niepełnosprawnością – szkoła, która sobie radzi z takimi dziećmi może stać się dla innych szkół miejscem, do którego odsyła się takie dzieci,
• szkoła zdeterminowana, by pracować z dziećmi ze specjalnymi potrzebami może stać się „zagrożeniem” dla poradni psychologiczno-pedagogicznej („ciągle pytają” „znowu czegoś chcą”),
• obawy dyrektorów dotyczące wprowadzanych zmian,
• brak wsparcia dyrektorów w znajomości przepisów i wykładni prawa oświatowego (dużo przepisów, które można różnie interpretować),
• brak wiedzy dyrektorów, jaka dokumentacja jest obligatoryjna dla szkoły,
• niewystarczające rozpoznanie i wykorzystanie przez dyrektorów kwalifikacji kadry zatrudnionej w szkołach (przekonanie dyrektorów, że mają kadrę, która nie jest przygotowana do pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi),
• brak współpracy z poradniami psychologiczno-pedagogicznymi,
• nieumiejętność konstruktywnego rozwiązywania sytuacji problemowych/konfliktowych (zrzucanie odpowiedzialności przez szkoły, poradnie i odwrotnie), co skutkuje antagonizowaniem się środowiska),

• zły system kształcenia nauczycieli, kadra naukowa uczelni nie potrafi przygotować nauczycieli do pracy z dziećmi ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi oraz współpracy z innymi szkołami i placówkami,
• rankingi promujące te szkoły, które mają najlepsze wyniki w egzaminach, a w których nie zawsze panuje dobry klimat i otwartość na każdego ucznia, a szczególnie brak jest takiej otwartości na uczniów doświadczających trudności,

Podkreślano, że mimo tych wszystkich trudności zmiany w systemie edukacji zostały „uruchomione” i wiele dobrego się dzieje. Najlepszym tego przykładem są projekty i przedsięwzięcia realizowane przez osoby uczestniczące w spotkaniu. Niezwykle istotne jest docenianie tego, co udało się osiągnąć do tej pory. Nawet jeśli są to niewielkie osiągnięcia – warto doceniać wysiłek, jaki został włożony w ich realizację, nie czekać na spektakularne efekty.

Słowem, które najczęściej padało z ust uczestników dyskusji było WSPARCIE. Potrzebują go nauczyciele, dyrektorzy zarówno w tych szkołach ogólnodostępnych, które dopiero otwierają się na dzieci ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, ale także nauczyciele i dyrektorzy ze szkół i placówek uczestniczących w spotkaniu. Ci ostatni przede wszystkim promowania ich działań i utwierdzania w przekonaniu, że warto podejmować wysiłek, nawet, jeśli przez działające w lokalnym środowisku szkoły, poradnie i władze samorządowe jest się postrzeganym, jako „zagrożenie”.

Jako priorytetowe postulowano podjęcie działań skierowanych bezpośrednio na wsparcie szkół:

• upowszechnienie wiedzy na temat możliwości zatrudniania w szkole asystenta osoby niepełnosprawnej,
• tworzenie umocowań prawnych dla dobrych inicjatyw (np. mobilnego nauczyciela),
• utworzenie dobrego system doskonalenia dyrektorów (prawo oświatowe, dokumentacja w szkole); szkolenia w grupach z danego regionu, by mogli się poznawać i budować więzi,
• zapewnienie dyrektorom dostępu do informacji dotyczącej prawa oświatowego i wykładni przepisów (prawnik? biuletyn? cykliczne szkolenia?),
• przygotowanie dyrektorów do umiejętności weryfikowania instytucji i proponowanych przez nie szkoleń pod kątem ich rzeczywistej przydatności dla nauczycieli (czy faktycznie wspierają w umiejętnościach potrzebnych do pracy z uczniem ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi),
• zapewnienie każdej szkole możliwości skorzystania z usług specjalisty (superwizor), który będzie je wspierał w autorefleksji,
• wyposażanie nauczycieli w umiejętności wychowawcze i psychospołeczne (skutecznej komunikacji, konstruktywnego rozwiązywania problemów/konfliktów). Zbudowanie dobrego kontaktu z uczniem jest podstawą wszelkich działań wobec niego. Szczególnie w odniesieniu do uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi, którzy bardzo potrzebują zrozumienia nauczycieli i szacunku dla swojej specyfiki.
• utworzenie systemu akredytacji, który będzie uwzględniał i traktował ze szczególną uważnością kompetencje nauczycieli dotyczące pracy z uczniami ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i promował takie szkoły, w których właściwie traktuje się każdego ucznia,
• utworzenie mechanizmu (bon edukacyjny?) pozwalającego na elastyczność systemu edukacji i wspieranie tych szkół, do których faktycznie przychodzą dzieci,
• promowanie tych szkół, które są otwarte i traktują dobrze każdego ucznia, a nie ze względu na wyniki egzaminów,
• „pokazywanie” i promowanie tych poradni psychologiczno-pedagogicznych, które faktycznie wspierają szkoły,
• upowszechnianie wiedzy dotyczącej dobrych praktyk w zakresie współpracy środowisk lokalnych na rzecz uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi i ich rodzin. Takie przykłady mogą stanowić inspirację i zachętę do tworzenia lokalnych rozwiązań,
• utworzenie mechanizmu pozwalającego na właściwe wykorzystanie subwencji oświatowej, by faktycznie przeznaczano te pieniądze na bezpośrednią pracę z uczniami posiadającymi orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. W obecnej sytuacji (zagospodarowanie funduszy na oświatowych jest w gestii lokalnych samorządów, nie są to pieniądze „znaczone”) nie do przecenienia będzie rola świadomych rodziców. Ważna jest więc edukacja rodziców dotycząca finansowania kształcenia uczniów, w tym posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego,
• zapewnienie rodzicom dostępu do informacji (baza informacyjna) o ich prawach i możliwości wpływania na rzeczywistość szkoły (jaką aktywność mogą podejmować).

• wyposażanie lokalnych środowisk oświatowych: rodziców, nauczycieli, dyrektorów, pracowników poradni psychologiczno-pedagogicznych, organów samorządowych w umiejętności konstruktywnego rozwiązywania sytuacji problemowych/konfliktowych,
• uświadamianie samorządowcom znaczenia edukacji i ważności nakładów na tę dziedzinę („takie będą Rzeczypospolite, jakie ich młodzieży chowanie”).

• podejmowanie działań zmierzających do zmiany systemu kształcenia nauczycieli (np. spotkania przedstawicieli resortu edukacji z przedstawicielami szkolnictwa wyższego), by studia przygotowywały nie tylko działań dydaktycznych, ale także do realizowania działań wspierających rozwój uczniów w innych sferach (wychowawczych, z zakresu pomocy psychologiczno-pedagogicznej),
• kształcenie i doskonalenie nauczycieli powinno mieć formę przygotowania przywarsztatowego (relacja mistrz-uczeń). Taka forma pozwoli na ćwiczenie i nabywanie umiejętności praktycznych (budowania prawidłowych relacji, skutecznej komunikacji, konstruktywnego rozwiązywania problemów i konfliktów), w które nie wyposażają nauczycieli wyższe uczelnie.