Ośrodek Rozwoju Edukacji

Raport został opracowany w ramach zadania w dziedzinie nauczania zleconego Uniwersytetowi Śląskiemu w Katowicach przez Ministerstwo Edukacji Narodowej w roku 2020. Głównym celem badań prowadzonych w ramach projektu było rozpoznanie i rozpatrzenie:

• praktyki szkolnej, ze szczególnym uwzględnieniem dobrych praktyk edukacji włączającej,
• opinii dyrektorów, nauczycieli, specjalistów, kadry niepedagogicznej szkoły, rodziców, uczniów oraz przedstawicieli jednostek samorządu terytorialnego na temat uwarunkowań wysokiej jakości edukacji włączającej, wskaźników efektywności oraz barier utrudniających realizację praktyk w obszarze edukacji włączającej.

Badania realizowane były przy pomocy techniki ankiety oraz dyskusji fokusowych.

Dane zostały zebrane m.in. przy pomocy:

• wstępnego kwestionariusza ankiety opisu praktyki szkolnej w zakresie wybranych obszarów edukacji włączającej (odpowiedzi udzieliło 2548 szkół podstawowych),
• kwestionariusza rozszerzonego opisu praktyki szkolnej (40 szkół podstawowych zakwalifikowanych na podstawie wskaźników jakościowych[1] aktywnie realizujących wybrane działania na rzecz podnoszenia jakości kształcenia wszystkich uczniów),
• zogniskowanych 20 dyskusji fokusowych (przedstawiciele czterdziestu szkół: dyrektorzy, nauczyciele, specjaliści, kadra niepedagogiczna szkoły, uczniowie, przedstawiciele jednostek samorządu terytorialnego).

Wybrane wnioski

Zdiagnozowany wachlarz dobrych praktyk stanowi bogaty zbiór wewnętrznych rozwiązań organizacyjnych i podejmowanych systematycznych oraz okazjonalnych działań ukierunkowanych na:

1. Promowania społecznego włączania i przeciwdziałania wykluczeniu,:

• organizowanie wydarzeń podnoszących świadomość i wiedzę na temat osób ze zróżnicowanymi potrzebami (np. Dzień Godności Osób z Niepełnosprawnością, cykle spotkań z odmienną kulturą, konkursy wiedzy etc.),
• włączanie w życie szkoły wszystkich uczniów (udział w pracach samorządu klasy/szkoły, udział w akademiach, projektach etc.),
• edukowanie uczniów i rodziców na temat zróżnicowanych potrzeb edukacyjnych i społecznych (zajęcia realizowane w ramach godzin wychowawczych, seminaria dla rodziców, spotkania z osobami z niepełnosprawnością, spotkania ze specjalistami),
• organizowanie wolontariatu uczniowskiego w zakresie wspierania osób z niepełnosprawnościami (także w ramach współpracy z innymi instytucjami).

2. Podnoszenie jakości kształcenia i wychowania wszystkich uczniów,:

• wykorzystywanie wiedzy i pasji uczniów, np. z rodzin imigracyjnych – do promowania wiedzy o odmiennych kulturach i religiach (wyznaniach), ale także np. uczniów z Zespołem Aspergera do przekazywanie wiedzy i umiejętności w obszarach ich zainteresowań,
• organizowanie tutoringu rówieśniczego – wykorzystywanego m.in. w realizacji projektów (w diadach, grupach),
• wdrażanie jednolitego, wewnętrznego systemu oceniającego (poza oceną formalną) wszystkich uczniów,
• organizowanie sieci współpracy nauczycieli (przedmiotu) na terenie JST jako formy wsparcia metodycznego – realizowanie lekcji pokazowych, szkoleń promujących oryginalne metody pracy, seminariów z udziałem pracowników naukowych uczelni wyższych oraz korzystania z badań naukowych,
• organizowanie zajęć projektowych rozwijających zdolności uczniów poza systemem lekcyjnym.

3. Podnoszenia jakości kształcenia i wychowania uczniów objętych pomocą psychologiczno-pedagogiczną poza rozwiązaniami systemowymi,:

• angażowanie całego personelu szkoły w poprawę sytuacji ucznia – organizowanie zespołów samokształceniowych nauczycieli i specjalistów (rzadziej z udziałem kadry niepedagogicznej), zapraszanie specjalistów spoza szkoły oraz rodziców na spotkania w celu podnoszenia wiedzy o potrzebach i możliwościach konkretnych uczniów wymagających pomocy psychologiczno-pedagogicznej oraz omawiania w trakcie spotkań podstawowych problemów i szukanie rozwiązań (zgodnie z modelem społeczności uczącej się),
• organizowanie międzyszkolnych (gminnych/powiatowych) zespołów szkoleniowych specjalistów i nauczycieli, również z udziałem przedstawicieli JST,
• projektowanie i wdrażanie innowacji pedagogicznych ukierunkowanych na personalizowanie edukacji uczniów realizujących z trudnościami podstawę programową (projektowanie zindywidualizowanej ścieżki rozwoju w wybranych obszarach edukacji pozalekcyjnej),
• opracowywanie wewnętrznych systemów oceniających – ukierunkowanych na pozyskanie informacji dodatkowej o rozwoju uczniów, najczęściej z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego,
• wykorzystywanie wiedzy i umiejętności specjalistów także do organizacji pracy lekcyjnej.

Analiza wypowiedzi dyskutantów pozwoliła również na zdiagnozowanie utrudnień w realizowaniu edukacji włączającej oraz sformułowanie związanych z nimi propozycji zmian.  Dotyczą one m.in.:

• wyposażania w kompetencje kandydatów na nauczycieli do pracy z grupą zróżnicowaną oraz nabywania/poszerzania takich kompetencji nauczycieli szkół ogólnodostępnych (zwłaszcza nauczycieli przedmiotu),
• wzmocnienia współpracy szkół ogólnodostępnych ze szkołami specjalnymi (m.in. wykorzystania potencjału szkół specjalnych w podnoszeniu jakości edukacji włączającej w placówkach ogólnodostępnych),
• zwiększenie liczby specjalistów w szkołach ogólnodostępnych (także w zakresie wsparcia ze strony specjalistów zatrudnionych w placówkach specjalnych, obecności pedagogów specjalnych koordynujących i wspierających włączanie zatrudnionych w szkole ogólnodostępnej),
• zmiany zasad finasowania – przejścia w kierunku finasowania konkretnych działań związanych z pomocą psychologiczno-pedagogiczną wszystkich uczniów nią objętych (także z opinią o specjalnych potrzebach edukacyjnych),
• ograniczenie podstawy programowej kształcenia ogólnego,
• ujednolicenie i usprawnienie procesu diagnozy pozaszkolnej uczniów wymagających pomocy psychologiczno-pedagogicznej,
• zwiększenie liczby godzin pozalekcyjnych: zajęć terapeutycznych kierowanych do uczniów objętych pomocą psychologiczno-pedagogiczną, zajęć rozwojowych kierowanych do uczniów zdolnych,

Generalnie badani dostrzegają potrzebę zmiany szkoły w zakresie promowania idei włączania, ukierunkowaną na podnoszenie warunków kształcenia i wychowania uczniów objętych pomocą psychologiczno-pedagogiczną, ale z założeniem, że jest ona immanentnym elementem zmian całej szkoły. To zaś – zdaniem badanych – zniesie część problemów związanych z procesami wykluczania. Przy czym badani zgodnie uznają konieczność funkcjonowania szkół specjalnych z założeniem promowania współpracy z nimi.

Zapraszamy do zapoznania się z materiałami:

[1] Między innymi: obecności uczniów z orzeczeniem o potrzebie kształcenia specjalnego oraz ich rodziców w gremiach szkoły kreujących jej wewnętrzne zasady organizacyjne oraz środowisko szkolne; charakterystyki zapisów promujących działania na rzecz włączania uczniów objętych wsparciem psychologiczno-pedagogicznym w aktach szkolnych; doskonalenia kadry, charakterystyki zatrudnionych w szkole specjalistów; strategii wspierania uczniów ze zróżnicowanymi potrzebami edukacyjnymi w ramach „standardowych” zajęć edukacyjnych; strategii wspomagania rozwoju uczniów zdolnych; charakterystyki dobrych praktyk realizowanych na rzecz budowania kultury szkoły włączającej.