160 lat temu zmarł na emigracji księcia Adam Jerzy Czartoryski, prezes Rządu Narodowego podczas powstania listopadowego i przywódca tzw. „Hotelu Lambert”.
Urodził się 14 stycznia 1770 r. jako syn jednego z czołowych magnatów upadającej Rzeczpospolitej, ks. Adama Kazimierza Czartoryskiego, generała ziem podolskich. Wykształcenie zdobywał w Niemczech, Anglii i Szkocji, wracając do polski w 1791 r. Rok później, jako ochotnik wziął udział w wojnie o konstytucję, a po jej zakończeniu wyjechał do Wiednia, a potem Londynu. Po insurekcji kościuszkowskiej, na polecenie ojca, wraz z bratem udał się do Petersburga celem zabezpieczenia dóbr Czartoryskich zarekwirowanych przez Rosjan. Zaprzyjaźnił się tam z wielkim księciem Aleksandrem, późniejszym carem, którego został adiutantem. Posłował do Królestwa Sardynii, a następnie przeprowadzał reformy administracyjne i oświatowe w Rosji, zostając m.in. zwierzchnikiem odnowionego Uniwersytetu Wileńskiego. W latach 1804–1806 pełnił funkcję ministra spraw zagranicznych Rosji, pełniąc jednocześnie funkcję członka Senatu i Rady Państwa.
To właśnie z inicjatywy Czartoryskiego na Kongresie Wiedeńskim po upadku Napoleona podjęta została sprawa polska, a car przychylił się do koncepcji utworzenia konstytucyjnego Królestwa Polskiego. Z obawy o zbyt dużą samodzielność Czartoryskiego nie został on mianowany namiestnikiem Królestwa, a jedynie senatorem i wojewodą. Wkrótce został przez swych oponentów na dworze rosyjskim zmarginalizowany, by ostatecznie po śmierci Aleksandra I przejść do opozycji. Po wybuchu powstania listopadowego, mimo, że był działaniom zbrojnym przeciwny, wszedł w skład Rady Administracyjnej, a następnie został obrany prezesem Rządu Tymczasowego przemianowanego wkrótce na Rząd Narodowy.
Po upadku insurekcji udał się na emigrację do Anglii. W 1833 r. na stałe osiadł we Francji, kupując w Paryżu posiadłość zwaną Hotelem Lambert. Stanął wówczas na czele konserwatywnej części popowstaniowej emigracji, która postawiła sobie za cel mobilizowanie opinii publicznej na rzecz sprawy polskiej oraz czynny udział w antyrosyjskich posunięciach państw trzecich. Wydarzeniem szczególnie mobilizującym środowisko Hotelu Lambert była wojna krymska (1853–1856), podczas której Czartoryski patronował organizacji polskich oddziałów wojskowych u boku Turcji. Po kończącym wojnę pokoju paryskim, który nie uwzględnił spraw polskich, Czartoryski przeszedł na polityczną emeryturę. Zmarł 15 sierpnia 1861 r. w Montfermeil pod Paryżem.
O tej niezwykłej postaci więcej można posłuchać na stronie Polskiego Radia.
