Podpisanie układu, Londyn, 30 lipca 1941. Od lewej: Władysław Sikorski, Anthony Eden, Winston Churchill i Iwan Majski
Foto:Wikimedia Commons/dp80 lat temu podpisano układ Sikorski-Majski, który doprowadził do normalizacji stosunków między rządami RP i ZSSR po wkroczeniu Sowietów do Polski we wrześniu 1939 r.
17 września 1939 r., bez uprzedniego wypowiedzenia wojny, Armia Czerwona wkroczyła w granice Rzeczypospolitej, argumentując ten akt wolą zabezpieczenia bytu ludności ruskojęzycznej w wyniku upadku państwa polskiego. Dla strony polskiej było to jawne pogwałcenie paktu o nieagresji z 1932 r. W wyniku tej napaści stosunki dyplomatyczne między państwami zostały zerwane, a Sowieci na okupowanych przez siebie terytoriach polskich rozpętali terror wymierzony w ludność polską, a zwłaszcza w inteligencję. Dokonano masowych aresztowań urzędników, literatów, naukowców i mundurowych – w sumie ok. 10 proc. mężczyzn narodowości polskiej. Wielu z nich zginęło w katowniach NKWD lub masowych akcjach likwidacyjnych. Wiosną 1940 r. w lasach pod Katyniem, Charkowem, Mińskiem, Kalininem i Kijowem zamordowano ponad 20 tys. żołnierzy WP, funkcjonariuszy Policji Państwowej oraz innych przedstawicieli polskiej inteligencji. W innych okolicznościach na terenach okupowanych przez Sowietów śmierć poniosło w sumie ok. 65 tys. Polaków, a w głąb ZSSR zostało deportowanych od kilkuset tysięcy do nawet miliona osób narodowości polskiej.
Wiosną 1941 r., gdy Niemcy zaatakowały Związek Sowiecki, Rząd Polski na wychodźstwie doskonale zdawał sobie sprawę z tych działań — poza zbrodnią katyńską, o której dowiedział się dopiero w 1943 r. Władze emigracyjne uległy jednak naciskom Brytyjczyków, którzy po napaści III Rzeszy na ZSSR dążyli do utworzenia jak najszerszej koalicji antyniemieckiej. Rokowania w sprawie porozumienia trwały od początku lipca 1941 r. i zakończyły się 30 lipca tego roku podpisaniem w Londynie układu między oboma rządami reprezentowanymi przez Premiera RP, gen. Władysława Sikorskiego oraz ambasadora ZSSR w Wlk. Brytanii, Iwana Majskiego.
Układ przewidywał m.in. wznowienie stosunków dyplomatycznych, zwolnienie jeńców polskich wziętych do niewoli w 1939 r. i utworzenie z nich armii polskiej w ZSSR, a także zwolnienie Polaków z więzień i łagrów. Nie obejmował on ustaleń odnośnie przyszłej granicy między oboma państwami, co było jednym z głównych powodów kryzysu politycznego w polskich środowiskach. Układu nie ratyfikował prezydent Władysław Raczkiewicz, do dymisji podali się ministrowie August Zaleski, gen. Kazimierz Sosnkowski i Marian Seyda oraz członkowie „emigracyjnego Sejmu” czyli Rady Narodowej RP. 25 kwietnia 1943 r., w związku z ujawnieniem przez Niemców masowych grobów w Katyniu, władze polskie zwróciły się z prośbą o zbadanie sprawy do Międzynarodowego Czerwonego Krzyża. Dla władz sowieckich było to pretekstem do ponownego jednostronnego zerwania stosunków dyplomatycznych z Polską.
Więcej o kontrowersjach związanych z podpisaniem porozumienia i jego znaczeniu można poczytać w wywiadzie z prof. Tadeuszem P. Rutkowskim na portalu Muzeum Historii Polski.
30 maja o godz. 11.00 Instytut Pamięci Narodowej zaprasza na dyskusję on-line wokół układu Sikorski-Majski. Więcej informacji można znaleźć na stronie IPN.
