Celem programu jest przygotowanie oraz wspieranie szkół w tworzeniu własnej polityki z zakresu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej.
Podstawę do podjęcia działań w zakresie profilaktyki nadwagi i otyłości stanowi Porozumienie
o współpracy między Ministrem Edukacji Narodowej, Ministrem Zdrowia oraz Ministrem Sportu
i Turystyki w sprawie promocji zdrowia i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży z dnia 23 listopada 2009 r. W opracowanych na mocy tego porozumienia „Kierunkach działań w zakresie promocji zdrowia w szkole i profilaktyki problemów dzieci i młodzieży” jeden z nich brzmi: „Wdrażanie w szkołach polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej jako elementu profilaktyki otyłości u dzieci i młodzieży”. Potrzeba wdrażania w szkołach polityki w zakresie zdrowego żywienia
i aktywności fizycznej wynika także z Narodowego Programu Zdrowia na lata 2021-2025,
Cel operacyjny 1: Profilaktyka nadwagi i otyłości. Zadanie: Kształtowanie postaw prozdrowotnych,
w tym upowszechnianie koncepcji Przedszkole Promujące Zdrowie i Szkoła Promująca Zdrowie.
Program bazuje na europejskim projekcie Healthy Eating and Physical Activity in Schools zwany dalej HEPS – „Zdrowe Żywienie i Aktywność Fizyczna w Szkole”. Był on realizowany w latach 2009–2011. Polska brała czynny udział w jego tworzeniu wspólnie z zespołem specjalistów w dziedzinie promocji zdrowia w szkole z uniwersytetów, instytutów naukowych i agencji rządowych z 12 krajów w ramach Programu Zdrowia Publicznego Unii Europejskiej.
W Polsce proponuje się podjęcie działań w ramach programu Ruch i zdrowe żywienie w szkole (HEPS), z dostosowaniem go do możliwości i potrzeb naszego kraju, na trzech poziomach: krajowym, wojewódzkim, oraz w szkołach.
Podstawowym powodem do rozpoczęcia programu Ruch i zdrowe żywienie w szkole jest zwiększająca się gwałtownie częstość występowania nadwagi oraz otyłości u dzieci i młodzieży. Szacuje się, że nadwagę ma co czwarte dziecko w Europie (badanie Health Behaviour in School-aged Children (HBSC) z 2018 r).Podstawą zapobiegania temu poważnemu problemowi zdrowotnemu i społecznemu oraz leczenia osób z nadwagą jest zmiana sposobu żywienia i zwiększenie aktywności fizycznej.
W zapobieganiu nadwadze i otyłości oraz wspieraniu dzieci i młodzieży w jej redukowaniu bardzo ważną rolę mają do spełnienia szkoły. Szkoła jest siedliskiem, w którym można w bardzo różnorodny sposób wpływać na kształtowanie właściwych zachowań zdrowotnych uczniów (w tym w zakresie żywienia i aktywności fizycznej) oraz umożliwić ich praktykowanie w codziennym życiu. Szkoła może też zachęcać rodziców do zmiany własnych zachowań zdrowotnych i swoich dzieci.
Podstawą projektu Ruch i zdrowe żywienie w szkole jest koncepcja i strategia tworzenia szkoły promującej zdrowie oraz kilkunastoletnie doświadczenia wielu krajów w tym zakresie. Istotą projektu jest całościowe podejście do zdrowia w szkole, budowanie polityki szkoły w zakresie promocji zdrowia z naciskiem na zdrowe żywienie i aktywność fizyczną. Polityka taka wspiera realizację podstawowej funkcji szkoły tj. edukacji uczniów i sprzyja podnoszeniu jakości edukacji przez wzmacnianie zdrowia uczniów.
W ramach programu Ruch i zdrowe żywienie w szkole w Ośrodku Rozwoju Edukacji przetłumaczono
i zaadaptowano cztery podręczniki przeznaczone dla nauczycieli oraz osób tworzących politykę w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej na poziomie krajowym, rejonowym i szkolnym.
- „Przewodnik HEPS”, Aniek Boonen i in. Przeznaczony dla krajowych koordynatorów sieci szkół promujących zdrowie oraz osób tworzących politykę w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej na poziomie kraju, regionu i lokalnym.
- „Poradnik orędownictwa na rzecz HEPS”, Electra Bada i in. Przeznaczony dla osób propagujących tworzenie krajowej polityki promocji aktywności fizycznej i zdrowego żywienia w szkołach.
- „Katalog i narzędzie HEPS” K. Dadaczynski i in. – zawiera propozycję sporządzania katalogu istniejących programów z zakresu zdrowego żywienia i aktywności fizycznej realizowanych w szkołach oraz narzędzie do oceny jakości szkolnych interwencji dotyczących zdrowego żywienia i aktywności fizycznej.
- „Narzędzie dla szkół HEPS”, V. Simovska i in. – przewodnik przeznaczony dla szkół, które podejmą się tworzenia polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej.
Celem ww. publikacji jest promowanie aktywności fizycznej i zdrowego żywienia w szkołach oraz zapobieganie i zwalczanie nadwagi i otyłości wśród dzieci i młodzieży.
W poradniku „Narzędzie dla szkół HEPS” szkolna polityka w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej określana jest jako dokument na piśmie, stworzony na drodze dialogu z całą społecznością szkolną. Polityka ta koncentruje się na:
- potrzebach szkoły i społeczności, w której istnieje, w zakresie zdrowego żywienia i regularnego praktykowania aktywności fizycznej,
- celach i zadaniach dotyczących zdrowego żywienia i aktywności fizycznej, które związane są z priorytetami szkoły,
- planie działań oraz konkretnych wydarzeniach, krokach (kamieniach milowych), monitoringu, ewaluacji oraz ponownej analizie i wprowadzaniu zmian,
- dostępnych dla szkoły zasobach możliwych do wykorzystania podczas rozwijania szkolnej polityki,
- planie wdrożenia, monitoringu i ewaluacji,
- przepływie informacji i organizacji.
Polityka ta powinna opierać się na pozytywnej i holistycznej koncepcji zdrowia, która obejmuje styl życia i warunki życia. Cała szkoła powinna włączać się w działania na rzecz promocji zdrowia, a zdrowie ma być wkomponowane we wszystkie aspekty życia tych, którzy uczą się w niej i pracują. Dotyczy to dbałości o zdrowie fizyczne, społeczne, psychiczne i duchowe uczniów oraz pracowników szkoły.
Korzyści dla szkół wynikające z tworzenia szkolnej polityki w zakresie zdrowego żywienia i aktywności fizycznej to:
- spójne, zaplanowane i systematyczne podejście do zdrowego żywienia i aktywności fizycznej,
- promocja zdrowego stylu życia wśród uczniów i pracowników szkoły,
- poprawa wyników nauczania i osiągnięć szkolnych uczniów,
- bardziej przejrzyste i demokratyczne podejmowanie decyzji w szkole,
- lepsza współpraca z rodzicami uczniów,
- lepsza atmosfera w szkole,
- zwiększenie satysfakcji z pracy personelu szkoły,
- lepsza współpraca szkoły ze środowiskiem lokalnym, z organizacjami i instytucjami wspierającymi szkołę.
Projekt pilotażowy Ruch i zdrowe żywienie w szkole był koordynowany przez Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole , ORE oraz wspierany przez wojewódzkich koordynatorów przedszkoli i szkół promujących zdrowie. Do udziału w projekcie zostały zaproszone szkoły promujące zdrowie
z województwa śląskiego, podlaskiego, warmińsko-mazurskiego.
W ramach realizacji programu Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole cyklicznie organizuje szkolenia on line dla zainteresowanych szkół i innych placówek.
Szkolenie Ruch i zdrowe żywienie w szkole to merytoryczna i wartościowa forma doskonalenia dla uczestników kursu (wg respondentów Kurs jest bardzo bogaty w materiały dodatkowe, źródła informacji, pozycje książkowe, linki do stron itp., które będzie można wykorzystać w pracy).
Opracowanie:
Zespół ds. Promocji Zdrowia w Szkole, Ośrodek Rozwoju Edukacji
