Ośrodek Rozwoju Edukacji

Współczesna szkoła staje przed wieloma wyzwaniami związanymi z różnorodnością uczniów. W jednej klasie spotykają się dzieci o zróżnicowanych potrzebach edukacyjnych, stylach uczenia się, tempie pracy, poziomie motywacji czy możliwościach poznawczych. Odpowiedzią na to złożone wyzwanie jest uniwersalne projektowanie w edukacji (Universal Design for Learning – UDL), które oferuje ramy do tworzenia elastycznych ścieżek uczenia się dostępnych dla każdego ucznia.

Dlaczego warto mówić o UDL w kontekście SCWEW?

Projekt „Budowa skoordynowanego systemu pomocy specjalistycznej opartego na Specjalistycznych Centrach Wspierających Edukację Włączającą” (SCWEW) koncentruje się na tworzeniu wsparcia dla nauczycieli w obszarze edukacji dostępnej dla wszystkich uczniów. Jednym z kluczowych elementów tego wsparcia jest wdrażanie rozwiązań, które umożliwiają rzeczywiste włączanie każdego ucznia w proces kształcenia, niezależnie od jego potrzeb, możliwości czy ograniczeń.

Fundamentem tych działań może być wykorzystanie zasad UDL do tworzenia elastycznych i dostępnych środowisk edukacyjnych. UDL wspiera planowanie takich form nauczania, które od początku uwzględniają zróżnicowane potrzeby uczniów, a tym samym umożliwiają im pełne uczestnictwo i osiąganie sukcesów edukacyjnych.

Niewielkie zmiany – duży efekt

Już niewielkie zmiany w planowaniu i prowadzeniu lekcji mogą znacząco zwiększyć ich dostępność. Wystarczy dostosować formę przekazu, sposób działania uczniów czy mechanizmy angażowania ich w proces nauki, by stworzyć bardziej inkluzyjne środowisko edukacyjne.

Choć nauczyciele często podejmują działania dostosowujące lekcje do indywidualnych potrzeb uczniów, podejście UDL zachęca do zmiany perspektywy – od reagowania na potrzeby konkretnych uczniów ku projektowaniu dostępności od początku. To nie korekta, lecz nowy standard planowania, który promuje równość w dostępie do treści, aktywności i osiągania celów edukacyjnych.

Model UDL opiera się na trzech fundamentalnych zasadach, które wspierają tworzenie lekcji dostępnych dla wszystkich:

1. Prezentacja treści – czego się uczymy?

Różnorodne formy przekazywania informacji (np. tekst, obraz, dźwięk, film, schemat) pomagają zrozumieć treści wszystkim uczniom, niezależnie od ich stylu uczenia się, trudności czy preferencji poznawczych.

2. Zaangażowanie – dlaczego się uczymy?

Uczniowie są bardziej zmotywowani, gdy widzą sens uczenia się, mają możliwość wyboru i czują się bezpiecznie. Nauczyciel może wzbudzić ich ciekawość poprzez pytania inspirujące, powiązania z życiem codziennym oraz elastyczność w sposobach pracy.

3. Działanie i ekspresja – jak pokazujemy, czego się nauczyliśmy?

Uczeń może wykazać się wiedzą i umiejętnościami na różne sposoby: ustnie, pisemnie, wizualnie, cyfrowo (np. w postaci prezentacji, w formie projektu, w trakcie dyskusji czy działania praktycznego). Liczy się nie forma, ale dostępność i skuteczność.

Jak zacząć?

Wdrożenie UDL nie musi oznaczać rewolucji. Wystarczy zacząć od jednej drobnej zmiany, np. wprowadzenia alternatywnej formy prezentacji treści albo umożliwienia uczniom wyboru formy wykonania zadania.

Na początek zachęcamy do refleksji i odpowiedzi na pytania: Co najbardziej zaskakuje w podejściu UDL? Co warto wypróbować jako pierwsze? To właśnie te pierwsze, świadome decyzje stają się początkiem bardziej dostępnej edukacji dla wszystkich uczniów.

UDL jako narzędzie wspierające edukację wysokiej jakości

UDL wpisuje się w ideę edukacji wysokiej jakości dla każdego ucznia, bez względu na jego możliwości, trudności czy ograniczenia. W ramach działań SCWEW popularyzacja UDL staje się ważnym krokiem ku realizacji rzeczywistej edukacji, która nie wyklucza, ale projektuje z myślą o wszystkich.

#FunduszeUE #FunduszeEuropejskie #SCWEW #ORE

Współczesna szkoła znajduje się w momencie przełomowym. Przez dekady funkcjonowała w modelu, który opierał się na przekazywaniu wiedzy, jej zapamiętywaniu i ocenianiu. Dziś jednak, w odpowiedzi na zmieniające się potrzeby społeczne, technologiczne i emocjonalne uczniów, szkoła coraz śmielej otwiera się na koncepcję edukacji zróżnicowanej. Kluczowe znaczenie w tym procesie mają nie tylko strategie polityki oświatowej państwa, lecz także praktyczne inicjatywy, m.in. działalność Specjalistycznych Centrów Wspierających Edukację Włączającą (SCWEW).

Wśród priorytetów polityki oświatowej na rok szkolny 2025/2026 szczególne miejsce zajmuje wspieranie aktywności poznawczej uczniów i rozwijanie ich poczucia sprawczości. Oznacza to przesunięcie akcentów z biernego przyswajania informacji ku angażującemu uczeniu się opartemu na relacjach, refleksji i samoświadomości. W tym kontekście coraz wyraźniej promowane jest ocenianie kształtujące i metody aktywizujące, które pozwalają uczniom stawać się odpowiedzialnymi uczestnikami procesu edukacyjnego.

Edukacja zróżnicowana to podejście, które zakłada, że każdemu dziecku należy się pełnowartościowe miejsce w społeczności szkolnej. Nie chodzi tu o dostosowanie ucznia do systemu, lecz o tworzenie takiego systemu, który uwzględnia różnorodność jako naturalną cechę każdej osoby. Wdrażaniu tej filozofii pomagają działania SCWEW. Ich zadaniem jest nie tylko prowadzenie szkoleń i konsultacji, lecz także budowanie środowiska współpracy, w którym nauczyciele mogą wspólnie planować, testować i rozwijać praktyki sprzyjające uczeniu się każdego ucznia. SCWEW współpracują z przedszkolami i szkołami ogólnodostępnymi, udzielają wsparcia metodycznego, organizują lekcje pokazowe/modelowe i pomagają tworzyć strategie dydaktyczne oparte na indywidualizacji i skutecznej komunikacji.

W tym procesie ocenianie kształtujące odgrywa rolę absolutnie kluczową. To nie jest jedna z wielu metod, ale zmiana całej filozofii podejścia do ucznia, w której nauczyciel staje się przewodnikiem i towarzyszem w procesie poznawczym. Ocenianie kształtujące pozwala uczniowi zrozumieć, czego się uczy, po co to robi i jakie są kryteria jego sukcesu. Informacja zwrotna zastępuje stopnie i testy, a samoocena oraz refleksja nad własną nauką stają się nieodłączną częścią lekcji. Uczeń zaczyna postrzegać swoje błędy jako źródło wiedzy, a nie porażki, co prowadzi do wzrostu motywacji wewnętrznej i budowania wiary we własne możliwości.

W tym kontekście sprawczość ucznia zyskuje szczególne znaczenie. Dziecko, które czuje, że ma wpływ na to, czego i jak się uczy, chętniej podejmuje wysiłek, łatwiej radzi sobie z trudnościami i bardziej angażuje się w proces dydaktyczny. W edukacji zróżnicowanej to właśnie sprawczość, często rozumiana jako poczucie kontroli nad własnym rozwojem, staje się fundamentem efektywnego uczenia się.

Nie można jednak mówić o sprawczości bez odniesienia do metod aktywizujących, które są naturalnym dopełnieniem oceniania kształtującego. Aktywne uczenie się wymaga ruchu, współpracy, samodzielności i eksperymentowania. W klasie, która dyskutuje, rozwiązuje problemy i tworzy, uczniowie są zaangażowani nie dlatego, że muszą, lecz dlatego, że chcą. Dzięki temu rozwijają nie tylko wiedzę, lecz także kompetencje społeczne, emocjonalne i poznawcze. Metody takie jak drama, projekt, debata, burza mózgów czy edukacja outdoorowa stają się realnym narzędziem pracy w klasach, w których różnorodność nie jest przeszkodą, lecz wartością.

Podsumowując, ocenianie kształtujące, metody aktywizujące i świadome wsparcie nauczycieli przez SCWEW to filary nowoczesnej szkoły otwartej na różnorodność. To szkoła, która nie skupia się na wyniku, lecz na procesie. Nie ocenia, lecz wspiera. Nie zamyka w schematach, lecz otwiera na możliwości. Kierunki polityki oświatowej wyznaczają dziś ambitny, ale konieczny kierunek zmian. SCWEW pokazują, jak te zmiany realnie wprowadzać z szacunkiem do ucznia i nauczyciela. I choć nie ma jednej drogi do dobrej edukacji, to jedno jest pewne: jeśli chcemy, by szkoła była miejscem, w którym każde dziecko może rozkwitnąć, musimy nauczyć się pytać nie tylko: „Co oceniasz?”, ale przede wszystkim  „Jak wspierasz?”.

#FunduszeUE #FunduszeEuropejskie #SCWEW #ORE