Ośrodek Rozwoju Edukacji

Czwórka, tutoring i przestrzeń dla rozwoju – refleksja dla doradców metodycznych

Intuicyjnie schodzę im z drogi, bo mam wrażenie, że za chwilę wpadnie na mnie z impetem cała czwórka koni. Rozwiane grzywy, napięte mięśnie, pełny galop. Patrzę na jeden z najsłynniejszych obrazów Józefa Chełmońskiego – „Czwórka”. Ten obraz porusza nie tylko przez realizm sceny, ale przede wszystkim przez zaklęte w niej emocje. Prawdziwy talent malarski.

Ale nie byłoby tego Chełmońskiego, gdyby nie Wojciech Gerson – wybitny twórca i pedagog. „Zgromadził wokół siebie liczne grono studentów tworzących swoistą szkołę Gersona” – czytamy na stronie Muzeum Narodowego w Krakowie. Pod jego skrzydła trafili późniejsi mistrzowie przełomu XIX i XX wieku. Gerson dbał nie tylko o warsztat – kładł nacisk na rysunek, studia z natury, zachęcał do dalszej edukacji, wspierał indywidualność, umożliwiał wyjazdy zagraniczne, szczególnie do Paryża.

Od Gersona do olimpijczyków – ciągłość polskiej szkoły tutoringu

Gdy patrzymy na relację Gerson–Chełmoński, widzimy coś więcej niż tylko nauczanie techniki malarskiej. To była edukacja oparta na zaufaniu, indywidualnym podejściu i wspieraniu talentu. Gerson nie tylko uczył – tworzył przestrzeń, w której młodzi artyści mogli się rozwijać, eksperymentować, dojrzewać.

Ta tradycja – choć nie zawsze nazywana wprost – przetrwała w polskiej edukacji. Dziś widzimy ją w pracy nauczycieli, którzy prowadzą uczniów do sukcesów w olimpiadach informatycznych. Nie chodzi tu o system, podręczniki czy programy. Chodzi o relację, inspirację, o tworzenie środowiska, w którym młody człowiek może odkrywać swój potencjał.

W gruncie rzeczy to ten sam mechanizm, który działał w XIX-wiecznej pracowni malarskiej i który dziś działa w sali informatycznej, na kółku olimpijskim, w klubie Toastmasters czy w grupie samouczenia się. To szkoła tutoringu, obecna w Polsce od zawsze – tylko zmieniają się narzędzia, dziedziny i pokolenia.

A jednak… Polacy potrafią

Podobno polska nauka jest w zapaści, a edukacja przestarzała. A jednak – Polak założył OpenAI. Polak stworzył najlepszy program na świecie do generowania głosu. Polacy odkryli i komercjalizują technologię kropek kwantowych. Polak wystrzelił i obsługuje sieć satelitów obserwacyjnych.

Co roku kilku Polaków znajduje się w finałach Międzynarodowej Olimpiady Informatycznej – i ją wygrywa. Na listach laureatów pojawiają się te same szkoły: licea z Gdyni, Warszawy, Wrocławia… a nawet jedna szkoła podstawowa. Obok – nazwiska nauczycieli, którzy prowadzą tych olimpijczyków. Wygląda na to, że robią to dobrze.

Wielu chciałoby poznać ten sekret. Pytają: „Co to za metoda, która tak rozwija młode umysły, że sięgają szczytów?”.

„Ja tylko stworzyłem im przestrzeń”

Profesor Szubartowski, zapytany o swój sposób pracy, odpowiada: „Ja tylko stworzyłem im przestrzeń i pozwoliłem im się uczyć”. Skoro twierdzi, że nie robi niczego specjalnego, można by uznać, że to po prostu w tamtych okolicach rodzą się geniusze. A w innych – nie. Chyba natychmiast przyznasz, że to naciągane twierdzenie.

Oczywiście, te szkoły są znane i przyciągają uczniów, którzy interesują się naukami ścisłymi i są gotowi dojeżdżać z daleka. Ale jest też coś więcej – niezwykła siła w metodzie pracy z uczniem zdolnym.

Tutoring rówieśniczy – metoda, która działa

Metoda ta nazywa się tutoringiem rówieśniczym. Opiera się na tym, że każdy uczestnik grupy chce się uczyć i ma wystarczająco silną motywację wewnętrzną. Uczniów nie trzeba pilnować, popędzać ani zadawać im dodatkowych prac. Sami decydują, czego będą się uczyć i jak długo – w kontekście konkretnego celu edukacyjnego.

Każdy uczestnik jest traktowany równo. Każdy rotacyjnie staje się nauczycielem dla pozostałych.

Metoda jest skuteczna, choć nie jest nowa, nie jest przeznaczona dla informatyki ani nawet nie ogranicza się do uczniów.

Ten sposób jest znany na świecie. Tak funkcjonują grupy samouczenia się w szkołach, na uczelniach, w firmach. Przykładem jest organizacja Toastmasters, w której ludzie uczą się przemawiania publicznego. Uczą się z własnej woli, w wolnym czasie, na podstawie dostarczonych materiałów. W grupach, w których wszyscy są równi i rotacyjnie przyjmują role: ucznia, organizatora, coacha, nauczyciela.

Każdy członek klubu Toastmasters, gdy czuje się gotowy, może występować w konkursach. Społeczność liczy tysiące klubów i członków na całym świecie, także w Polsce – w języku polskim i obcych. Metoda sprawdzona. Wyniki udowodnione. Można się zainspirować.

A gdyby tak… doradcy metodyczni?

Skoro tutoring działa, może warto rozciągnąć go także na dorosłych? Co by było, gdyby nauczycieli potraktować tak jak uczniów zdolnych?

W końcu każdy z nas był kiedyś wyjątkowo dobrym uczniem swojego przedmiotu. Dlatego wybraliśmy go na temat studiów. Dlatego zdecydowaliśmy, że będziemy go uczyć. Bez naciągania – jesteśmy uczniami zdolnymi.

A gdyby dla nas wprowadzić tutoring rówieśniczy?

Okazuje się, że wielu dobrych trenerów oświaty już tak pracuje – zadają pytania, prowokują rozważania, nie wykładają materiału, pozwalają dojść do wniosków. Potem korygują, naprowadzają, sugerują badania. I znów – grupa dochodzi do kolejnych wniosków. Przyswaja nie tylko fakty, ale głębokie zrozumienie. A to prowadzi do realnego stosowania wiedzy.

Podsumowanie

Trudno powiedzieć, czy gdyby nie było Gersona, nie byłoby również Chełmońskiego – nie ma już jak ich zapytać.

Ale na pewno można zapytać głównych programistów w OpenAI. To uczniowie profesora Szubartowskiego, którzy mówią, że dzielą swoje życie na „przed” i „po” spotkaniu z nim. I jednym głosem twierdzą: „Nie byłoby mnie tu, gdzie jestem, gdyby nie profesor Szubartowski”.

„Dajcie mi punkt podparcia, a poruszę Ziemię” – cytujemy czasem Archimedesa, bo zapominamy, że tak naprawdę powiedział: „Dajcie mi odpowiednio długą dźwignię i punkt podparcia”. A więc rozumiem, że nie wystarczy tylko wymyślenie zasady, zrozumienie istoty. Potrzebne są też narzędzia, techniki, odpowiednie materiały – aby stworzyć odpowiednio długą dźwignię.

Mam nadzieję, że ten tekst zainspirował Cię do spojrzenia na tutoring w nowy sposób.

A jeśli chcesz zdobyć również „odpowiednio długą dźwignię” – głębiej przemyśleć i opanować narzędzia oraz podejścia, dzięki którym wykorzystasz tutoring, aby wydobyć pełen potencjał z siebie i nauczycieli – uczymy tego w naszym projekcie.

Więcej informacji i zapisy

Inspiracja z muzeum

A „Czwórkę” oraz inne obrazy Chełmońskiego można do końca listopada zobaczyć na żywo w ramach wystawy czasowej w Muzeum Narodowym w Krakowie. Może warto się tam wybrać – nie tylko po wrażenia estetyczne, ale po inspirację. Bo czasem wystarczy spojrzeć, aby zrozumieć, że najważniejsze w edukacji to stworzyć przestrzeń. I pozwolić się uczyć.

Beata Michalska

ekspertka projektu „Opracowanie rozwiązań zapewniających dostęp do wysokiej jakości zindywidualizowanego i spersonalizowanego doradztwa metodycznego”

#FunduszeEuropejskie #FunduszeUE

Skąd się biorą pytania i dlaczego tylko dzieci je zadają?

„Poskładaj zabawki, idziemy do cioci Zosi”.
„Dlaczego?”
„Bo się umówiliśmy”.
„Dlaczego?”
„Bo lubimy ciocię Zosię”.
„Dlaczego?”
„Bo ciocia Zosia jest naszą rodziną”.
„Dlaczego?”

Brzmi znajomo? Każdy rodzic zna ten dialog. Gdy dziecko zaczyna mówić pełnymi zdaniami, pytania stają się jego ulubioną formą komunikacji. A wśród nich króluje jedno – „Dlaczego?”. To ono otwiera drzwi do świata logiki, emocji, relacji i sensu.

Ale czy kiedykolwiek zastanawiałeś się, kiedy te pytania znikają? Dlaczego jako dorośli przestajemy je zadawać?

Czy to szkoła zabija ciekawość?

Najłatwiej byłoby zrzucić winę na szkołę. Przecież nauczyciele często uciszają dzieci, które zadają „za dużo” pytań. Ale to tylko część prawdy. W miarę jak dorastamy, przechodzimy z trybu dociekania do trybu realizowania. Zamiast pytać, zaczynamy działać. Lista zadań rośnie, a my – zupełnie nieświadomie – gubimy coś bardzo ważnego: ciekawość.

A przecież to właśnie pytania są fundamentem rozwoju. Nie tylko cywilizacji, ale też każdego z nas.

Skąd się biorą pytania?

To pytanie jest piękne i prowokujące – jakby dotykało samego źródła ciekawości.

Wydaje się, że pytania rodzą się z potrzeby zrozumienia. Są efektem zetknięcia się z czymś nieznanym, zaskakującym lub niepasującym do dotychczasowego obrazu świata. Są odzwierciedleniem mechanizmu poznawczego, który uruchamia myślenie, otwiera drzwi do dialogu i chroni przed stagnacją. Pytanie to pierwszy krok do refleksji, do rozmowy z innymi, z samym sobą, z rzeczywistością. Bez pytań nie ma rozwoju, jest tylko powtarzanie.

Można powiedzieć, że pytania to sposób, w jaki umysł mówi: „Tu coś się nie zgadza – sprawdźmy to”.

Dlaczego tylko dzieci pytają?

Oczywiście nie tylko dzieci zadają pytania – ale dzieci robią to najgłośniej, najodważniej i najczęściej. Dlaczego? Bo nie boją się oceny, nie mają jeszcze społecznego lęku przed „głupim pytaniem”. Nie są jeszcze nasycone odpowiedziami – ich świat dopiero się buduje. Są w stanie ciągłego odkrywania – wszystko jest nowe, więc wszystko budzi ciekawość.

Dorośli też pytają – ale często w myślach, w ciszy, w notatkach. Czasem pytania ukryte są za stwierdzeniami, czasem za ironią, czasem za milczeniem. A czasem… w ogóle przestają się pojawiać, bo wydaje się, że „już wszystko wiadomo”.

Kopernik, odkrywcy i my

A gdyby Kopernik nie zapytał, dlaczego niektóre punkty na niebie poruszają się szybciej niż inne, nie uruchomiłby w sobie tej iskry ciekawości, która ostatecznie zmieniła nasze postrzeganie świata, bo przecież już wszystko było wiadomo.

Odkrywcy, innowatorzy, badacze – wszyscy zaczynają od pytania. „Jak rozwiązać ten problem?” „Dlaczego to działa tak, a nie inaczej?” „Co można zmienić?”

Czasem wystarczy jedno pytanie – na przykład: „Ile waży woda, która wylała się z wanny?” Innym razem trzeba pytać wielokrotnie, aż odpowiedź zacznie się wyłaniać.

Ale pytania nie są tylko domeną nauki. Są też podstawą rozwoju osobistego i duchowego.

Kim jestem, co wybieram, co myślę?

Zaczyna się od tych fundamentalnych:
„Kim jestem?”
„Kim lub czym jest moje «ja»?”
„Co jest dla mnie ważne?”
„Co wybieram na co dzień?”

Rzadko wypowiadamy je na głos. Ale to nie znaczy, że ich nie zadajemy. W naszych głowach toczy się nieustanny dialog – mniej lub bardziej świadomy – w którym pytania pojawiają się cały czas. Problem polega na tym, że często są to pytania nieuświadomione. A to, jakie pytania sobie zadajemy, ma ogromny wpływ na nasze życie.

Być może mielibyśmy więcej odpowiedzi na nasze wątpliwości i życiowe wyzwania, gdybyśmy tylko postawili właściwe pytanie.

Sztuka zadawania właściwych pytań

I tu pojawia się coach.

Mówi się, że coach nie musi znać odpowiedzi. Ale musi znać pytania. Czasem są to pytania pozornie oczywiste:
„Jak często się to zdarza?”
„Kto najczęściej bierze w tym udział?”
„Czy zdarzyło się kiedyś, że zachowałaś się inaczej?”

I nagle, gdy je słyszysz, myślisz: „No tak, czemu sama o to nie zapytałam?”

Ale czasem coach zadaje pytania przewrotne, wręcz prowokacyjne:
„A co, jeśli naprawdę wszystko przeminie? Gdyby to była prawda, robiłbyś coś inaczej? Może czegoś robiłbyś więcej, a czegoś innego nie robiłbyś wcale?”.

I wtedy pojawia się ten stan zadumy: „Rzeczywiście nie przyszło mi to dotąd do głowy”.

Budda, Tony Robbins i kałuża

Budda i Tony Robbins – dwa zupełnie różne światy. A jednak obaj mówią, że pytania, które sobie zadajesz, są ważniejsze od odpowiedzi.

Wyobraź sobie dwie osoby, które w jesienny dzień oblewa wodą z kałuży przejeżdżający samochód.

Pierwsza pyta: „Dlaczego zawsze mnie to spotyka?”.

Druga: „Jak mogę się szybko wysuszyć, żeby nie zmarznąć?”.

Przyznasz, że ich świat nie jest taki sam. Inaczej się czują i inaczej działają.

Pytania kształtują rzeczywistość

Po chwili zastanowienia zgodzisz się pewnie, że pytania, które sobie zadajemy – świadomie lub nie – kształtują nasze życie. Problem w tym, że wielu z nas zadaje sobie pytania błędne. Takie, które nie prowadzą do rozwiązania, tylko utrwalają problem.

Dobra wiadomość? Tego można się nauczyć. Można nauczyć się stawiania pytań rozwojowych, wysokiej jakości. Takich, które otwierają nowe perspektywy.

„Jak można ten proces usprawnić i przyspieszyć?” – możesz zapytać. Jedna z dobrych odpowiedzi, to coaching.

Doświadczeni coachowie, oprócz tych podstawowych, stawiają również pytania nieoczywiste – takie, które nie przyszły dotąd klientowi do głowy. I właśnie dlatego, że zostały postawione, mogą zmienić cały obraz sytuacji.

Zrozumieć pytania i ich wartość

Jak zatem odkryć, stworzyć i postawić takie nowatorskie pytanie, które zmienia wszystko? Wachlarz pytań poszerza się wraz z doświadczeniem, a doświadczenie rośnie dzięki działaniu i analizie jego przebiegu — poprzez autorefleksję i superwizję.

W pracy doradczej, szczególnie w kontekście personalizacji wsparcia, coaching może być nie tylko metodą, ale też postawą. Postawą ciekawości, otwartości i gotowości do zadawania pytań, które mają znaczenie.

Jeśli chcesz pogłębić tę umiejętność – zarówno dla siebie, jak i dla osób, które wspierasz – warto sięgnąć po dobre źródła, praktykę i wymianę doświadczeń.

Warto pielęgnować w sobie dziecięcy sposób pytania – z ciekawością, bez lęku, z otwartością. Bo kiedy odzyskujemy dziecięcą ciekawość i łączymy ją z dorosłą świadomością, zaczyna się prawdziwy rozwój.

Chcesz pogłębić temat? Na przykład: jak wspierać zadawanie pytań w doradztwie metodycznym? Zapraszamy do udziału w naszym szkoleniu.

Więcej informacji i zapisy

 

Beata Michalska

ekspertka projektu „Opracowanie rozwiązań zapewniających dostęp do wysokiej jakości zindywidualizowanego i spersonalizowanego doradztwa metodycznego”

#FunduszeEuropejskie #FunduszeUE