Strona główna » Kształcenie i wychowanie » Uczeń zdolny » Pytania i odpowiedzi – archiwum projektu

Pytania i odpowiedzi – archiwum projektu

Jak przygotować lub skąd pozyskać indywidualny program nauczania informatyki w klasie 5 SP dla ucznia zdolnego, jeśli nauczyciel nie jest w ogóle zainteresowany opieką merytoryczną nad dzieckiem i to głównie z powodu nauczyciela dziecko chce uczyć się przedmiotu trybem indywidualnym? Czy ucznia może objąć opieką inny nauczyciel tego przedmiotu? Dziecko przerosło już umiejętnościami rodziców i znajomych po fachu… Co zrobić, aby się rozwijało?

Odpowiada: Wanda Jochemczyk, nauczyciel konsultant w Ośrodku Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów w Warszawie

Problem ucznia zdolnego na poziomie szkoły podstawowej występuje bardzo często. Nauczyciele, nie zawsze potrafią pomóc uczniom w rozwijaniu ich zdolności, natomiast uczniowie ograniczają się do wykorzystania komputera jako maszynki do grania. Dlatego należy szukać innych ścieżek rozwoju. Warto zapisać dziecko na zajęcia pozalekcyjne. Jeśli w szkole nie ma takich możliwości, trzeba szukać poza szkołą.
W tym roku szkolnym proponuję, aby uczeń zajął się programowaniem grafiki w Pythonie. Jest to język programowania rozwijany jako projekt Open Source, dostępny na różne systemy operacyjne, łatwy w nauce. Został zaprojektowany tak, by zapewnić możliwie dużą czytelność kodu źródłowego. Rusza konkurs przeznaczony dla uczniów zainteresowanych informatyką i programowaniem. Uczestnikami zawodów mogą być uczniowie szkół podstawowych i gimnazjów z całej Polski. Konkurs będzie rozstrzygnięty w dwóch kategoriach, oddzielnie dla uczniów szkół podstawowych oraz gimnazjów. Konkurs polega na samodzielnym rozwiązywaniu w języku Python zadań dotyczących grafiki żółwia. Dla uczniów gimnazjów przewidziane są także zadania nie związane z grafiką. Uczestnicy zawodów mogą samodzielnie rozwiązywać zadania konkursowe w wybranym przez siebie miejscu i czasie. Swoje rozwiązania każdy z uczestników przesyła za pomocą formularza. Będą dostępne materiały pomocnicze wprowadzające do programowania w języku Python z wykorzystaniem grafiki żółwia. Uczniowie będą uczyli się programować rozwiązując zadania konkursowe, analizując dostępne materiały. Rozpoczęcie konkursu 20 marca 2013 roku na platformie konkursy.oeiizk.edu.pl Organizatorem konkursu jest Ośrodek Edukacji Informatycznej i Zastosowań Komputerów w Warszawie, publiczna placówka doskonalenia nauczycieli, mająca również doświadczenie w pracy z uczniem zdolnym.

Odpowiada: Ryszard Szubartowski, prezes Stowarzyszenia Talent – partnera projektu Opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu pracy z uczniem zdolnym

Uczeń może przejść pod opiekę innego nauczyciela po spełnieniu następujących warunków:

  1. przyznany został mu Indywidualny Tok Nauki decyzją dyrektora szkoły, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i poradni psychologicznej
  2. za prawidłowy przebieg Indywidualnego Toku Nauki odpowiada wychowawca, a opiekę merytoryczną sprawuje wyznaczony przez dyrektora nauczyciel (niekoniecznie uczący danego ucznia)

Dla dalszego rozwoju ucznia w kierunku informatyki polecam udział w przedsięwzięciach organizowanych przez Stowarzyszenie Talent: Olimpiadzie Informatycznej Gimnazjalistów, Obozach naukowo-treningowych i Warsztatach. pełna informacja i kontak: www.talent.edu.pl
Przekazuje także dokument pt. „Standardy do opracowania autorskich programów zajęć pozalekcyjnych dla uczniów uzdolnionych Szkoła podstawowa” opracowany przez grupę ekspercką z Gdańska

 Jakie aktywizujące metody i formy pracy sprzyjają rozwojowi uzdolnień?

Odpowiada: Joanna Wojtulewicz, nauczycielka języka polskiego, doradca metodyczny m.st. Warszawy do spraw wspierania uczniów uzdolnionych

Dominacja od wielu lat przekazu obrazowego w kulturze i nauce, wizualizacji, animacji wykorzystujących techniki cyfrowe odbija się na możliwościach percepcyjnych, intelektualnych i zdolności koncentracji uczniów, także uczniów uzdolnionych. Taka sytuacja wymaga od nauczycieli stosowania podczas lekcji przede wszystkim metod aktywizujących, obligujących uczniów do działania. Doskonałym sposobem, aby osiągnąć ten efekt, jest stosowanie dramy, metody symulacji czy debaty podejmującej problemy współczesnego świata lub zagadnienia z przeszłości wymagające rozstrzygnięcia. Uczniowie wcielają się w postaci szlachciców, modnych dam i kawalerów, debatują na temat, ile pozostało w nas z dawnych Sarmatów, a ile z obywateli Europy. Co z naszym staropolskim: „ zastaw się, a postaw”? Dokonują oceny postaw postaci literackich, wcielają się w role detektywów badających okoliczności zbrodni dokonanej przez Edypa, Makbeta czy Raskolnikowa. Ważne jest, aby na lekcjach symulować sytuacje przybliżające doświadczania życiowe, momenty historyczne, z jakimi zetknęli się bohaterowie literaccy czy postacie znane z historii, również tej najnowszej. Warto również na zajęciach rozważać hipotetyczne założenia, co by było gdyby… w odniesieniu do autentycznych wydarzeń historycznych lub fabuły literackiej. Uczeń uzdolniony może wówczas, stosownie do swoich predyspozycji, pełnić różne role: lidera, eksperta, moderatora dyskusji, asystenta nauczyciela i inne. Może również prowadzić niektóre fragmenty lekcji.
Takie i wiele innych zajęć pokazowych możemy zobaczyć podczas „Kreatywnych biesiad u WARSA i SAWY”, podczas których nauczyciele szkół należących do Warszawskiej Sieci Szkół Wspierających Uzdolnionych, WARS i SAWA, prezentują swój warsztat pracy.

Jedną z najskuteczniejszych metod rozwijania uzdolnień i kompetencji poprzez działanie jest metoda projektu edukacyjnego, stosowana w szkole, po zajęciach lekcyjnych. Z uwagi na interdyscyplinarny charakter projektów pozwala ona na poszerzenie wiedzy o elementy z innych dziedzin, rozwijanie zdolności intelektualnych, badawczych, na poszukiwanie i weryfikowanie wiedzy, praktyczne jej opracowanie i zastosowanie oraz, z uwagi na zespołowy charakter pracy, także na rozwijanie kompetencji społecznych uczniów. Ciekawym przykładem są realizowane projekty interdyscyplinarne łączące wiedzę historyczną, literacką, z geograficzną i technologią żywienia. Dotyczy to na przykład szkół o profilu zawodowym. Projekty edukacyjne mogą być realizowane również na poziomie szkół podstawowych, w zakresie dziedzin, które nie mają odzwierciedlenia w konkretnych przedmiotach, jak choćby koło geologiczne działające w jednej z warszawskich szkół podstawowych, na którym uczniowie poznają nie tylko strukturę budowy ziemi, czy zwierzęta żyjące w czasach prehistorycznych, gromadzą i badają minerały z otaczającego ich świata. Ponadto dokonują rekonstrukcji różnych struktur geologicznych, wykorzystują przy tym techniki plastyczne. Na podstawie wiedzy encyklopedycznej o istotach żywych z czasów prehistorycznych konstruują opowiadania ukazujące ich warunki życia, odżywiania i wegetacji, np. trylobitów. Można, zatem geologię, dziedzinę uznawaną za czysto akademicką, uczynić przyjazną, bliską i interesującą dla młodego człowieka.
Ponadto uczniowie uzdolnieni mogą rozwijać swoje predyspozycje, pracując indywidualnie, pod kierunkiem nauczyciela. Przez takie działanie należy rozumieć poszukiwanie, weryfikowanie, wykorzystanie wiedzy w praktyce do wykonania zadania, napisania pracy badawczej, stworzenia tekstu (również tekstu kultury), wykonania konstrukcji itp.
Niezwykle ważne jest, pozostawienie uczniom znacznej autonomii w wyborze tematów, rodzaju zadań, form i sposobów ich realizacji. Istotne jest, aby te działania odnosiły się do ich zainteresowań, do współczesnej wiedzy o świecie, do realiów otaczającej rzeczywistości i miały również wymiar praktyczny. Stopień samodzielności uczniów w działaniach zależy w dużej mierze od poziomu edukacyjnego, im wyższy, tym samodzielność większa. Jedno z warszawskich liceów, znane z festiwalu teatralnego organizowanego od lat, przyciąga do siebie uczniów właśnie ze względu na taką formę rozwijania i prezentacji uzdolnień uczniów. Festiwal teatralny uczniowie przygotowują sami od początku do końca. Począwszy od wyboru repertuaru, projektowania scenografii, koncepcji reżysera, plakatów reklamowych, skończywszy na pozyskaniu sponsorów.
Niebagatelną rolę w edukacji poprzez działanie odgrywa nauczyciel, który ukierunkowuje uczniów, czuwa nad realizacją, wspiera radą i pomaga w trudnych momentach, a na etapie szkoły ponadgimnazjalnej po prostu „ jest”, obserwuje realizację zadań, ewaluuje działania, udziela konstruktywnych wskazówek, ocenia efekty. Nauczyciel staje się ekspertem, mentorem, przewodnikiem, a nade wszystko przyjacielem uczniów, z taką samą satysfakcją czerpiącym wiedzę od swoich wychowanków.

Odpowiada: Lidia Pasich, nauczyciel-konsultant w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Uzdolnienia uczniów można rozwiać poprzez następujące działania:

  • pracę metodą projektów,
  • postawienie ucznia w sytuacji badawczej – umożliwianie wykonywania eksperymentów, doświadczeń i wszelkich innych prób,
  • uczestnictwo w grach dydaktycznych,
  • uczenie przez przeżywanie – drama,
  • stawianie ucznia w sytuacji aktywnej,
  • ukierunkowany kontakt z ekspertami i specjalistami z innych instytucji (np. biznes, kultura, sport).

Odpowiada: Teresa Ogniewska, Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie

Przede wszystkim pozwalając mu działać – projekty, organizacja konkursów, różnorodnych imprez, udział w obozach i piknikach naukowych, na lekcjach zamiast metod podających – problemowe, aktywizujące.

 Czy programy regionalne i ponadregionalne proponowane uczniom zdolnym identyfikują ich zdolności i wskazują kierunki dalszego rozwoju?

Odpowiada: Joanna Wojtulewicz, nauczycielka języka polskiego, doradca metodyczny m.st. Warszawy do spraw wspierania uczniów uzdolnionych

Regionalne i ponadregionalne programy ułatwiają identyfikację uzdolnień uczniów i wspieranie ich rozwoju, a co najważniejsze przyczyniają się do niegubienia talentów. Wśród nauczycieli szkół realizujących program Wars i Sawa, obserwujemy wzrost świadomości i wiedzy na temat różnych typów uzdolnień (nie tylko akademickich i artystycznych, ale także społecznych czy intrapersonalnych). Uczący coraz częściej koncentrują się nie tylko na dysfunkcjach uczniów, ale również na ich mocnych stronach, czyli uzdolnieniach. Naturalną tego konsekwencją jest konieczność diagnozowania uzdolnień, indywidualizacji form i metod pracy, które sprzyjają ich rozwojowi. W realizacji szkolnych programów wspierających uzdolnienia kładzie się nacisk na współpracę z domem rodzinnym ucznia, co umożliwia wykorzystanie obserwacji, a także wiedzy rodziców do skonstruowania planu działań wspierających.
Ważnym aspektem w rozwijaniu zdolności i talentów jest wykorzystanie potencjału ośrodków edukacji pozaszkolnej, w przypadku Warsa i Sawy, oferta jest wyjątkowo bogata i urozmaicona.
Programy regionalne i ponadregionalne zwiększają wiedzę i świadomość nauczycieli o różnych uzdolnieniach, specyfice ich występowania i sposobach rozwijania. Program WARS i SAWA zakłada ponadto wymianę doświadczeń pomiędzy szkołami w ramach spotkań o nazwie „ Kreatywne biesiady u WARSA i SAWY”, w których gospodarzami są kolejno różne szkoły. Rozwój uzdolnień uczniów odbywa się w sposób świadomy, planowy i ukierunkowany. Jednocześnie zwiększa się przepływ informacji pomiędzy szkołą a domem rodzinnym ucznia i środowiskiem pozaszkolnym. Ułatwia to wybitnie zdolnym rozwijanie własnych talentów i predyspozycji, a w konsekwencji osiąganie miarodajnych sukcesów.

Odpowiada: Lidia Pasich, nauczyciel-konsultant w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Projekt „Taki jak Mozart” jako projekt regionalny identyfikuje zdolności, ponieważ stosowane w nim narzędzia, proponowane zadania ukierunkowane są na rozwój pasji i zainteresowań, a także na diagnozowanie mocnych stron ucznia.
Idea, jaka mu przyświeca to koncentracja na możliwościach, nie brakach, kształtowanie adekwatnej samooceny, która pozwoli uczniowi zdobyć „napęd” na przyszłość. Uważam także, że wskazuje kierunek dalszego rozwoju.
Program do realizacji wybierają nauczyciele i przekonują rodziców do swoich działań.

 Czy rodzice mogą zgłaszać uczestnictwo swoich dzieci w tych programach, czy tylko szkoły?

Odpowiada: Joanna Wojtulewicz, nauczycielka języka polskiego, doradca metodyczny m.st. Warszawy do spraw wspierania uczniów uzdolnionych

Przede wszystkim to szkoły powinny zgłaszać uczniów uzdolnionych do udziału w programach wspierania uzdolnień. Rodzice w szczególnych przypadkach również mogą tego dokonywać. Zgłoszenia dokonane przez rodziców powinny być jednak potwierdzone stosowną dokumentacją (np.: opinia z poradni, dyplomy świadczące o osiągnięciach w różnych dziedzinach). Warto też pamiętać, iż rodzice nie zawsze dysponują odpowiednią wiedzą na temat rodzaju uzdolnień i ich przejawów, poza tym często w sposób subiektywny oceniają kompetencje swoich dzieci, zbyt surowo i rygorystycznie lub doszukują się uzdolnień tam, gdzie występuje tylko rzetelna, systematyczna praca. Warto jednak dać głos rodzicom, bo najważniejsze w tych działaniach, aby po drodze nie zgubić i nie zmarnotrawić żadnego talentu.

 Czy szkoły powinny tworzyć dla uczniów zdolnych zintegrowane oferty edukacyjne?

Odpowiada: Joanna Wojtulewicz, nauczycielka języka polskiego, doradca metodyczny m.st. Warszawy do spraw wspierania uczniów uzdolnionych

Szkoła jest zobligowana do organizowania na własnym terenie i obszarze działań kół zainteresowań, uwzględniających różnego rodzaju pasje uczniów. Jest rzeczą naturalną, że takie formy edukacji pozalekcyjnej istnieją i mają znaczący wpływ na kształtowanie intelektualnych i prospołecznych postaw młodego człowieka.
W dużych ośrodkach miejskich istnieje możliwość uzupełnienia szkolnej oferty edukacyjnej o działania instytucji pozaszkolnych (teatr, muzea, galerie, kluby sportowe, wyższe uczelnie). Jest to ze wszech miar zasadne, gdyż uczeń po lekcjach rozwija swoje uzdolnienia w innej przestrzeni ( teatr, galeria, laboratorium, sale wykładowe), ma wówczas bezpośredni kontakt z wysokiej klasy specjalistami w danej dziedzinie, pasjonatami, ekspertami, artystami. Stanowi to niezwykle ważny czynnik uatrakcyjniający zajęcia, wzmacniający motywację do pracy i ciekawość poznawczą uczniów (dzieci i młodzieży). Uczniowie szkół warszawskich mogą korzystać z bogatej oferty zajęć pozaszkolnych, która jest na bieżąco uaktualniana i znajduje się na stronie internetowej Biura Edukacji Urzędu m.st. Warszawy.
Natomiast w mniejszych miejscowościach, w których dostęp do ośrodków edukacji pozaszkolnej jest ograniczony, zintegrowana oferta edukacyjna dla uczniów zdolnych realizowana w szkołach, ma szczególne uzasadnienie.

Odpowiada: Lidia Pasich, nauczyciel-konsultant w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Szkoła powinna proponować uczniom działanie w różnorodnych projektach edukacyjnych, które z założenia mają wymiar zintegrowany. Oferta w postaci puli projektów kreowałaby aktywność uczniów.

Odpowiada: Teresa Ogniewska, Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie

Zintegrowana oferta jest bardzo potrzebna. Są szkoły, które posiadają szkolne systemy wspierania uczniów zdolnych i myślę, że takie oddziaływanie jest o wiele skuteczniejsze, niż działania pojedynczych nauczycieli. Projekt obecnie realizowany w ORE w dużym stopniu przyczyni się do spojrzenia na ucznia zdolnego nie tylko poprzez pryzmat przedmiotu, w którym wykazuje predyspozycje, ale całościowo – na jego inne mocne strony, jak i również na problemy, jakie napotyka.

 Czy Państwa zdaniem potrzebne są elitarne programy i szkoły dla uczniów wybitnych?

Odpowiada: Joanna Wojtulewicz, nauczycielka języka polskiego, doradca metodyczny m.st. Warszawy do spraw wspierania uczniów uzdolnionych

Zdecydowanie powinny istnieć elitarne programy i szkoły, gdyż uczniowie uczęszczający tam, wzajemnie motywują się do pracy i własnego, wszechstronnego rozwoju. W większości są to uczniowie, którzy mają odpowiednie zaplecze intelektualne w domu rodzinnym, łatwiej jest im się więc rozwijać. Pochodzą zazwyczaj z rodzin, w których „wiedza” i kompetencje są wysoko cenioną wartością.
W takich szkołach należy jednak przeformatować świadomość wielu nauczycieli, tak aby ich twórcze działania były nastawione na zdobywanie wiedzy i jej funkcjonalne wykorzystanie przez uczniów. Istotne jest, by praca nauczycieli nie polegała li tylko na odpytywaniu z określonej partii materiału i wstawianiu oceny. Szkoły, w których realizowane są autorskie programy i indywidualne programy nauki, a uczniowie nie są narażeni na presję związaną z możliwością otrzymania oceny niedostatecznej lub niezaliczenia danego przedmiotu, mogą poszczycić się dużymi osiągnięciami w rozwijaniu uzdolnień uczniów.
Nauczyciele w tych szkołach występują w roli konsultantów, mentorów, osób wskazujących, gdzie i w jaki sposób pozyskiwać wiedzę oraz udoskonalać umiejętności.

Odpowiada: Lidia Pasich, nauczyciel-konsultant w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Nie jestem zwolenniczką szkół elitarnych. Takie szkoły mogą powodować negatywny odbiór społeczny.
Stworzyłabym raczej dobrze wyposażone centra rozwijające różne typy uzdolnień ze specjalnym programem dla uczniów i oferujące pełne spektrum wsparcia – coś w rodzaju Centrum Nauki „Kopernik” w każdym województwie z możliwością korzystania z nich zarówno indywidualnie, jak i pod kierunkiem ekspertów.

Odpowiada: Teresa Ogniewska, Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie

Uważam, że tak, ponieważ w szkołach masowych wybitne jednostki nie mają ani możliwości, ani szans indywidualnego rozwoju. Jeśli są Polsce szkoły dla młodzieży uzdolnionej plastycznie, muzycznie, ruchowo (np. szkoły mistrzostwa sportowego); to szkoły dla wybitnie uzdolnionych np. matematycznie czy humanistycznie ze specjalnymi programami też powinny istnieć. Myślę, że w takich szkołach mogliby pracować specjalnie przygotowywani, kreatywni nauczyciele, którzy nie boją się wyzwań bo uczeń szczególnie uzdolniony to wielkie wyzwanie.

 W jakich obszarach pracy z uczniem zdolnym szkoła powinna lepiej niż dotychczas współpracować z placówkami specjalistycznymi, np. z poradnią psychologiczno-pedagogiczną?

Odpowiada: Joanna Wojtulewicz, nauczycielka języka polskiego, doradca metodyczny m.st. Warszawy do spraw wspierania uczniów uzdolnionych

Należałoby uściślić formy współpracy szkoły z uczniem i jego rodzicami, nie można zapomnieć o konieczności pozyskiwania pełnej informacji dotyczącej uzdolnień i możliwości intelektualnych, zainteresowań ucznia, co ułatwi projektowanie indywidualnej ścieżki rozwoju ucznia. W Warszawie w każdej poradni zatrudniony jest pracownik, który przeszedł dodatkowe szkolenia przypominające zagadnienia związane z diagnozą i rozwijaniem uzdolnień, specjaliści ci opracowali również wewnętrzną procedurę zgłaszania uczniów na badania przez szkoły. Bardzo dobrą praktyka stosowaną w jednym z warszawskich liceów jest spotkanie indywidualne ucznia, jego rodziców z wychowawcą klasy i pedagogiem/psychologiem szkoły na początku klasy pierwszej, w celu poznania sytuacji rodzinnej oraz planów i zamiarów związanych z przyszłością ucznia. Umożliwia to opracowanie właściwej dla niego ścieżki rozwoju uzdolnień i predyspozycji licealisty.

Odpowiada: Lidia Pasich, nauczyciel-konsultant w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

Współpraca szkoły z poradnia psychologiczno-pedagogiczną mogłaby być lepsza w zakresie:

  • udzielania wsparcia w zakresie potrzeb emocjonalnych i społecznych,
  • funkcjonowania ucznia w zespole,
  • umiejętności radzenia sobie z „innością”
  • umiejętności radzenia sobie z zazdrością i oporem ze strony rówieśników,
  • umiejętności radzenia sobie z samotnością

Odpowiada: Teresa Ogniewska, Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie

Przede wszystkim w zakresie wspierania nauczycieli w rozwijania u uczniów ich kreatywności – treningi twórczości, a także w zakresie tutoringu – czym jest i jak go stosować w pracy z uczniem zdolnym.

 Czego potrzebuje uczeń zdolny, aby rozwijać swoje zdolności?

Odpowiada: Joanna Wojtulewicz, nauczycielka języka polskiego, doradca metodyczny m.st. Warszawy do spraw wspierania uczniów uzdolnionych

  • Twórczych nauczycieli, którzy swoje zainteresowania przekazują uczniom, nie obawiają się wychodzić poza schemat.
  • Nauczycieli, którzy podążają za przemianami dokonującymi się w otaczającym świecie i wnikliwie je rozpoznają, dostosowują do nich formy i metody swojej pracy dydaktycznej.
  • Szkół przyjaznych uczniom, nastawionych na autentyczne rozwijanie uzdolnień, a nie tylko uzyskiwanie jak najwyższych wskaźników na egzaminach zewnętrznych.
  • Ciekawej, atrakcyjnej z punktu widzenia, młodej osoby oraz łatwo dostępnej pozaszkolnej oferty zajęć edukacyjnych, umożliwiających autentyczny rozwój uzdolnień.
  • Zaplecza stypendialnego dostępnego nie tylko dla uczniów mających wybitne osiągnięcia lub pochodzących z rodzin o niskim statusie materialnym, ale również dla uczniów przeciętnie usytuowanych osiągających bardzo dobre wyniki, zmotywowanych i wykazujących chęć własnego rozwoju.
  • Podręczników i innych pomocy dydaktycznych, które będą rozbudzały ciekawość poznawczą uczniów, wyróżniały się walorem estetycznym i budziły emocje (dotyczy to nie tylko podręczników do przedmiotów humanistycznych, ale również nauk ścisłych).
  • – Tworzenia atmosfery nauki na lekcji, która kojarzy się z pozytywnymi emocjami poznawania rzeczy nowych, a nie ze stresem związanym z obawą przed otrzymaniem oceny niedostatecznej.

Odpowiada: Lidia Pasich, nauczyciel-konsultant w Świętokrzyskim Centrum Doskonalenia Nauczycieli

  • Mądrego nauczyciela – mentora, który potrafiłby stymulować jego zdolności na tle kontekstu szkolnego.
  • Ciekawej oferty zajęć pozalekcyjnych.
  • Dostosowanych indywidualnych programów nauczania.
  • Wyzwań utrzymujących go stale w stanie ciekawości poznawczej.
  • Wspólnych cyklicznych spotkań w tercecie „uczeń, nauczyciel, rodzic”, kierunkujących jego rozwój.

Odpowiada: Teresa Ogniewska, Centrum Edukacji Nauczycieli w Koszalinie

To slogan, ale muszę to powiedzieć – potrzebuje przede wszystkim mądrego, kreatywnego nauczyciela, który nie będzie przeszkadzał a który odkryje i będzie rozwijał jego uzdolnienia.

 Dziecko, jako 4-klasista przebadane, z bardzo wysokim ilorazem inteligencji i zdolnościami logicznego myślenia nie zostało objęte żadną opieką w SP. Obecnie w gimnazjum przestało się uczyć (zmiana środowiska). Czy można „wymusić” na szkole zajęcie się dzieckiem na podstawie tamtego orzeczenia? Gimnazjum chce nowego badania, PPP nie chce ze względu na 4 z matematyki i braku udziału w konkursach. Dziecku w rozwinięciu swoich zdolności, wg znajomego psychologa, pomógłby program indywidualny .

Odpowiada: Dr Elżbieta Supryn-Dulko, psycholog
Szkoła może, jeżeli czuje się na siłach organizacyjnych, objąć dziecko specjalną opieką, ale nie jest to obowiązkiem szkoły nałożonym przez prawo oświatowe.
Badania psychologiczne przeprowadzone w 4-tej klasie ucznia, mogą być aktualizowane w tej części, która jest wymagana do uruchomienia indywidualnego programu nauczania.
Około 10 roku życia, po 4-tej klasie, następuje często, nie zawsze, kryzys w rozwoju twórczości. Wspieranie zdolności i twórczości może być realizowane też poza szkołą, np. w poradni, lokalnej, psychologicznej. Dokumenty z badań winny mieć wyraźny postulat zindywidualizowanego nauczania. Taką formą wspierania jest udział w olimpiadach i konkursach, też pozaszkolnych.

Odpowiada: Teresa Kosiarek, koordynator projektu „Opracowanie i wdrożenie kompleksowego systemu pracy z uczniem zdolnym”

U dzieci zdolnych może wystąpić tzw. syndrom nieadekwatnych osiągnięć szkolnych objawiający się niepowodzeniami jednostek uzdolnionych.

W art. 66. ust.1. Ustawy o systemie oświaty czytamy, że na wniosek lub za zgodą rodziców albo pełnoletniego ucznia dyrektor szkoły po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, może zezwolić uczniowi na indywidualny program lub tok nauki oraz wyznaczyć nauczyciela-opiekuna. Odmowa udzielenia zezwolenia następuje w drodze decyzji administracyjnej.

Warto zwrócić się z prośbą na piśmie:

  • do poradni o wykonanie diagnozy ze względu na potrzebę indywidulanego programu nauczania w zakresie związanym z uzdolnieniami dziecka
  • do innej poradni lub do Centrum ds. Dzieci Zdolnych http://www.sppp-udr.org/index.php?page=centrum z prośbą o dokonanie diagnozy uzdolnień, przy czym należy pamiętać że do zezwolenia uczniowi na indywidualny program lub tok nauki pod uwagę brana jest opinia z poradni publicznej.

Zgodnie z § 4 Rozporządzenia Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki., z wnioskiem o udzielenie zezwolenia na indywidualny program lub tok nauki mogą wystąpić:

  1. uczeń – z tym, że uczeń niepełnoletni za zgodą rodziców (prawnych opiekunów),
  2. rodzice (prawni opiekunowie) niepełnoletniego ucznia,
  3. wychowawca klasy lub nauczyciel prowadzący zajęcia edukacyjne, których dotyczy wniosek – za zgodą rodziców (prawnych opiekunów) albo pełnoletniego ucznia.

Wniosek składa się do dyrektora szkoły za pośrednictwem wychowawcy klasy.
Wychowawca klasy dołącza do wniosku opinię o predyspozycjach, możliwościach i oczekiwaniach ucznia. Opinia powinna także zawierać informację o dotychczasowych osiągnięciach ucznia.

Warto zwrócić się na piśmie do dyrektora szkoły (za pośrednictwem wychowawcy klasy) w sprawie przyznania indywidualnego programu nauczania dla swojego dziecka.

 W jaki sposób nauczyciel rozpoznaje w klasie ucznia zdolnego?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Są dwie kategorie uczniów zdolnych: jedni ujawniają się sami, i to bardzo szybko, innych musimy zidentyfikować, co nie jest łatwe. Ważne jest jednak, żeby nauczyciel był zdeterminowany w dążeniu do rozpoznania ich zainteresowań i uzdolnień, pamiętając, że nie chodzi o uczniów z wysoką średnią ocen ze wszystkich przedmiotów szkolnych i wzorowym zachowaniem, a tych, którzy mają bardzo ukierunkowane zainteresowania, wręcz trudne do zauważenia w szkole. Bywa, że są to uczniowie z syndromem nieadekwatnych osiągnięć, czasem też postrzegani jako krnąbrni, zakłócający porządek w klasie. Trzeba więc umieć dostrzec mocne strony ucznia w przeróżnych obszarach jego aktywności. Żeby to było możliwe, należy kreować wiele sytuacji edukacyjnych umożliwiających efektywną obserwację, ale też i uruchamiać dostępne narzędzia identyfikacji uzdolnień.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Uczeń zdolny jest aktywny podczas zajęć, zadaje dużo trudnych, szczegółowych pytań i konsekwentnie oczekuje na nie odpowiedzi. Jest bardziej dociekliwy niż jego rówieśnicy i zaangażowany w znalezienie odpowiedzi na nurtujące go pytania. Jego wypowiedzi często wykraczają poza zakres wiedzy rówieśników. Chętnie angażuje się w zajęcia pozalekcyjne, które dotyczą jego zainteresowań. Informacje o jego zdolnościach i zainteresowaniach pozaszkolnych można czerpać od rodziców, samego ucznia, na podstawie jego prac, np. makiet, modeli, wyrobów cukierniczych lub zachowań, często prospołecznych lub proekologicznych.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Nauczyciel w czasie lekcji obserwuje ucznia i dostrzega u niego:

  • szybkie tempo pracy;
  • zdolność poznawania materiału w szerszym zakresie;
  • wyższy stopień koncentracji na obiekcie badań;
  • większą wytrwałość w dążeniu do celu;
  • oryginalny, nietypowy sposób rozwiązywania zadań i problemów;
  • sięganie do informacji pozapodręcznikowych;
  • porównywanie i wartościowanie informacji uzyskanych z kilku źródeł;
  • dużą sprawność językową;
  • szybkie zapamiętywanie oraz prawidłowe kojarzenie i rozumowanie;
  • zaawansowane myślenie analityczne, poszukiwanie związków przyczynowo-skutkowych określonych zdarzeń;
  • ciekawe, oryginalne pomysły, kreatywność;
  • dociekliwość, skłonność do zadawania wielu pytań;
  • dużo wiadomości pozaszkolnych, często ukierunkowane uzdolnienia i pasje;
  • niezależną postawę, chęć i umiejętność obrony swoich poglądów i pomysłów.

 Jak w szkole podczas lekcji i zajęć pozalekcyjnych można rozpoznać uzdolnienia kierunkowe/specjalne?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Wnikliwa obserwacja uczniów na lekcjach z poszczególnych przedmiotów czy bloków przedmiotowych oraz zajęciach pozalekcyjnych często pozwala na pierwsze przypuszczenia, że uczeń jest uzdolniony kierunkowo. Później trzeba zastosować różne narzędzia, aby móc rozpoznać nie tylko potencjał i osiągnięcia ucznia w danej dziedzinie wiedzy lub aktywności, ale też stopień motywacji, zaangażowania, nastawienia na własny rozwój.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Uczeń chętnie opowiada o swoich zainteresowaniach i ma dużą wiedzę w tej dziedzinie. Często osiąga ponadprzeciętne wyniki w nauce z przedmiotu, który go interesuje, nawet kosztem innych przedmiotów. Zdarza się, że uczeń zdolny nie potrafi współpracować w grupie, narzucając rówieśnikom swoje pomysły i rozwiązania.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Uzdolnienia mogą obejmować różne dziedziny i towarzyszą im symptomy o charakterze diagnostycznym. Wczesne rozpoznanie zdolności ucznia przez osobę prowadzącą zajęcia sprzyja określeniu kierunku uzdolnień dziecka.
A. Uczeń uzdolniony przejawia następujące cechy w sferze poznawczej:
– spostrzegawczość;
– ciekawość poznawczą;
– bogate słownictwo;
– zdolność szybkiego przyswajania nowego materiału;
– chęć przebywania w towarzystwie osób starszych;
– szeroki zakres pamięci krótkotrwałej;
– aktywność w podejmowaniu trudnych zadań i łatwość ich rozwiązywania;
– dobrą pamięć;
– umiejętność planowania, rozwiązywania problemów i abstrakcyjnego myślenia.
B. Uczeń przejawia uzdolnienia twórcze poprzez:
– zadawanie wielu pytań;
– indywidualność;
– samodzielność;
– twórczą pracę, kreatywność i eksperymentowanie;
– bujną wyobraźnię;
– oryginalność, pomysłowość.
C. Umiejętności przywódcze posiadają osoby, które:
– wyróżniają się na tle rówieśników;
– łatwo komunikują się z innymi;
– mają zdolność adaptacji do nowych warunków;
– potrafią wpływać na innych;
– są wybierane przez rówieśników.
D. Uczniów uzdolnionych muzycznie wyróżnia:
– umiejętność tworzenia oryginalnych melodii;
– pamięć tonalna;
– wrażliwość na muzykę;
– łatwość powtarzania wzorców rytmicznych;
– umiejętność odróżniania dźwięków, melodii, rytmów.
E. Uczeń przejawia uzdolnienia plastyczne, jeśli:
– rysuje w wolnym czasie;
– łatwo dostrzega i zapamiętuje szczegóły;
– czerpie przyjemność z zajęć plastycznych;
– tworzy koncepcję przyszłego dzieła sztuki.

Czy są, a jeśli tak, to jakie narzędzia diagnostyczne, które służą nauczycielowi w rozpoznawaniu uzdolnień uczniów?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Sama dzielę narzędzia diagnostyczne na tzw. miękkie i twarde. Do pierwszych zaliczam wszelkie kwestionariusze, ankiety. Drugie to specjalistyczne narzędzia potwierdzające ponadprzeciętne zdolności ogólne lub kierunkowe: np. nauczycielskie sprawdziany, testy kompetencji, które badają zdolność ucznia do rozumowania, rozwiązywania problemów, analizy materiału badawczego, ciekawość poznawczą oraz ponadprzeciętne osiągnięcia w sporcie, dziedzinach artystycznych i innych. Zawsze gorąco zachęcam nauczycieli do przeprowadzania w klasach testu wielorakiej inteligencji i testów badających dominujące kanały sensoryczne, do analizy kwestionariuszy wywiadów z uczniami i ich rodzicami, nominacji nauczycieli poszczególnych przedmiotów, autonominacji, uruchamiania zestawów pytań kontrolnych do badania ogólnych zdolności naukowych czy talentu twórczego. „Miękkie” narzędzia, potwierdzone narzędziami „twardymi”, wskazującymi na potencjał ucznia w danej dziedzinie, uzupełniają się, tworzą profil ucznia i sugerują rozwiązania w codziennej praktyce. Ważne, by wspomniany potencjał rozwinąć w jak największym stopniu.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Nauczyciele mogą korzystać z gotowych narzędzi diagnostycznych, np. testów badających typy inteligencji czy sposoby uczenia się, lub tworzyć we współpracy z poradniami lub specjalistami własne narzędzia badawcze.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Narzędzia diagnostyczne wykorzystywane przez nauczyciela i ułatwiające mu rozpoznawanie uzdolnień uczniów to:

  • obserwacja współpracy w grupie;
  • analiza relacji socjometrycznej klasy (badanie Moreno);
  • analiza wyników testów badających uzdolnienia, przeprowadzonych w poradni
  • psychologiczno-pedagogicznej;
  • obserwacja i analiza wystąpień i wytworów uczniów;
  • analiza sytuacji społecznych i problemów indywidualnych.

Jakie kroki powinien podjąć nauczyciel, jeśli zauważy uzdolnienia u swojego ucznia?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Krok pierwszy to rozmowa z uczniem, aby uświadomić mu potencjał, jakim dysponuje, i zachęcić do rozwoju. Krok drugi wymaga kontaktu z rodzicami i innymi osobami, które mogłyby uczestniczyć we wspieraniu rozwoju ucznia. Krok trzeci wymaga zaplanowania strategii i form wsparcia, uzależnionych od wielu czynników, przede wszystkim od profilu ucznia. Krok czwarty to etap najważniejszy, związany z realnym wsparciem, czyli różnymi działaniami na rzecz rozwoju ucznia zdolnego. Krok kolejny, a właściwie równoległy, to badanie, czy zastosowane sposoby wsparcia okazały się skuteczne.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Nauczyciel, który zauważy u swojego ucznia uzdolnienia, powinien zachęcać go do ich rozwijania. Motywować do udziału w konkursach i zajęciach dodatkowych. Wspierać w poszukiwaniach nowych źródeł wiedzy. Dostosować program nauczania do jego indywidualnych potrzeb i motywować do dalszej pracy. Umożliwić kontakt ze szkołami wyższego stopnia oraz zapewnić możliwość udziału w organizowanych przez nie zajęciach i warsztatach specjalistycznych. Nauczyciel może także powierzyć uczniowi rolę swojego asystenta, dając mu szansę na prezentowanie przed rówieśnikami wiedzy i umiejętności ucznia.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Kolejnymi krokami, jakie powinien podjąć nauczyciel po rozpoznaniu uzdolnień ucznia, są:

  • rozmowa z uczniem – ustalenie, czy uczeń chce rozwijać rozpoznane uzdolnienia;
  • rozmowa z rodzicami – wymiana spostrzeżeń i informacji na temat dziecka;
  • diagnoza uzdolnień w poradni;
  • określenie sylwetki ucznia zdolnego i przedstawienie jej nauczycielom uczącym;
  • dobór działań promujących uzdolnienia;
  • przydzielenie opiekuna naukowego;
  • ustalenie indywidualnego programu zajęć rozwijających uzdolnienia;
  • stałe udzielanie wsparcia, motywowanie do podejmowania kolejnych działań i podnoszenia samooceny.

Na jakie trudności napotyka nauczyciel w pracy z uczniem zdolnym?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Niestety, problemów nie brakuje. Pojawiają się one już w sferze motywacyjnej. Nauczyciel ucznia zdolnego nie zawsze jest doceniany w środowisku, ponieważ ciągle panuje przekonanie, że bardziej kłopotliwe i potrzebne jest wspieranie uczniów z trudnościami w nauce. Inną przeszkodą są trudności organizacyjne i „zasobowe”. Dla ucznia zdolnego trzeba mieć dodatkowy czas, proponować mu nowoczesne „zaplecze”, stwarzać możliwość współpracy, np. ze środowiskiem naukowym, artystycznym czy sportowym, angażować go do realizacji projektów o różnorodnym charakterze, ułatwiać dostęp do informacji o stypendiach i innego typu pomocy finansowej.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Uczeń zdolny często zadaje dużo trudnych, specjalistycznych pytań i oczekuje na nie szczegółowych odpowiedzi. Pracuje we własnym tempie. Może sprawiać kłopoty wychowawcze wynikające ze znudzenia tematem lub szybkim wykonaniem pracy. Zainteresowany danym zagadnieniem, poświęca swój czas i skupia energię na wykonaniu zadania lub rozwiązaniu problemu. Uczeń zdolny często czuje się wyalienowany w grupie rówieśniczej.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***

  • brak wsparcia ze strony rodziców;
  • małą motywację ucznia do pracy i podejmowania zadań dodatkowych;
  • niechęć kolegów do ucznia wyróżniającego się, otoczonego szczególnym wsparciem  nauczycieli;
  • braki w bazie dydaktycznej, np. słaby dostęp do pomocy dydaktycznych, placówek  i instytucji kulturalno-oświatowych.

Jakie specyficzne potrzeby ma uczeń zdolny?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Uczeń zdolny miewa specyficzne potrzeby. Wynikają one np. z nie zawsze harmonijnego rozwoju intelektualnego, emocjonalnego, społecznego, fizycznego. Obserwacja powinna podpowiedzieć, w jakiej sferze wymaga wsparcia. Należy pamiętać, że niezwykle ważna dla jego rozwoju jest akceptacja ze strony środowiska rówieśniczego. Powinien umieć pracować w grupie i na rzecz grupy, rozumieć uczucia innych, uświadamiać sobie etyczny wymiar nauki, współzawodnictwa itp. Czasem okazuje się, że potrzebuje wsparcia psychologicznego. Na pewno nie można zakładać, że uczeń zdolny zawsze sobie poradzi.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Uczeń zdolny wymaga dostosowania metod pracy do jego indywidualnych potrzeb i możliwości. Konieczne jest zapewnienie mu odpowiednich warunków do nauki oraz stworzenie warsztatu pracy adekwatnego do uzdolnień. Pracując z uczniem zdolnym, musimy pamiętać również o zapewnieniu pomocy jego rodzicom, którzy często potrzebują informacji, jak wspierać i pracować z własnym dzieckiem.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Uczeń zdolny wymaga:

  • indywidualizacji zadań i metod pracy;
  • stwarzania mu możliwości wykazania się umiejętnościami, zaistnienia w społeczności  uczniowskiej;
  • organizacji zajęć pozalekcyjnych wspierających uzdolnienia;
  • pomocy w przygotowaniu i motywowania do udziału w konkursach szkolnych  i pozaszkolnych, a także do czynnego udziału w życiu klasy i szkoły;
  • stwarzaniu sytuacji sprzyjających osiąganiu sukcesów;
  • doceniania twórczych pomysłów przez osoby znaczące – nauczycieli, rodziców;
  • zachęcania do samodzielnego zdobywania wiedzy i odkrywania świata;
  • mobilizowania do poszukiwań twórczych, kreatywności, unikania schematów;
  • wsparcia i opieki nauczyciela jako przewodnika;
  • pomocy w radzeniu sobie z emocjami, np. stresem czy rozczarowaniem,  oraz w budowaniu realnych oczekiwań wobec siebie.

Kto, oprócz nauczycieli uczących danego przedmiotu, i w jaki sposób może wspierać ucznia zdolnego?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Zadaniem nauczyciela przedmiotu jest poszukanie wielu sojuszników, którzy pomogą mu wspierać rozwój ucznia. Sama wierzę w siłę synergii – w to, że praca wielu osób może być bardziej efektywna niż wysiłek jednostki. Warto, aby uczeń miał okazję kontaktowania się w szkole z innym nauczycielem przedmiotu, nauczycielem przedmiotu ze szkoły z wyższego etapu edukacyjnego, a gdy jest taka możliwość – z pracownikiem naukowym, trenerem, nauczycielem wychowania pozaszkolnego, specjalistą w danej dziedzinie. Uczeń zdolny wymaga wsparcia ze strony środowiska rodzinnego, rówieśniczego, czasem wskazana jest pomoc psychologiczna.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Rodzice i najbliższe otoczenie, a także specjaliści szkolni, organizacje pozarządowe zajmujące się dziećmi zdolnymi, organizatorzy zajęć pozaszkolnych dla dzieci i młodzieży w szkole i poza nią, kluby sportowe itp. Osoby te mogą wspierać i motywować ucznia lub, pracując z nim, bezpośrednio rozwijać jego uzdolnienia.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Ucznia zdolnego powinni wspierać także:

  • inni nauczyciele;
  • wychowawca;
  • pedagog szkolny;
  • poradnia pedagogiczno-psychologiczna;
  • dyrekcja szkoły;
  • cała społeczność szkolna, w tym inni uczniowie;
  • instytucje wspierające rozwój zainteresowań i uzdolnień: kluby, domy kultury,   organizacje pozarządowe;
  • rodzice.

W jaki sposób nauczyciel może zachęcać uczniów do samokształcenia?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
To niezwykle ważna i zarazem trudna sfera oddziaływań na młodego człowieka. Należy motywować do samokształcenia przez formułowanie konstruktywnych uwag na temat rozwoju ucznia, podpowiadanie interesującej bibliografii, podawanie przykładów osiągnięć w danej dziedzinie czy obszarze działalności, zachęcanie do współzawodnictwa – udziału w olimpiadach, konkursach, ale też potyczkach, np. na platformach edukacyjnych, współuczestniczenie w kreowaniu dalszej kariery edukacyjnej i zawodowej. Pobudzenie motywacji wewnętrznej wymaga podjęcia przemyślanych działań pedagogiczno-psychologicznych. Nauczyciel powinien przede wszystkim wdrożyć podopiecznego do formułowania własnych celów i tym samym brania odpowiedzialności za własny rozwój.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Wskazując mu źródła wiedzy. Motywując go do pracy i poszukiwań. Nagradzając wysiłki poprzez pochwały, oceny, nagrody itp. Prezentując osiągnięcia ucznia na forum, np. w czasie apeli szkolnych, na kiermaszach i festynach środowiskowych. Organizując specjalne imprezy, np. Dzień Hobbysty, koncerty okolicznościowe z udziałem uczniów uzdolnionych artystycznie, zawody sportowe, konkursy tematyczne, akcje społeczne itp.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Chcąc motywować ucznia, nauczyciel może podejmować następujące czynności:

  • tworzyć atrakcyjny dla ucznia plan pracy;
  • zapewnić uczniowi możliwości indywidualnych konsultacji z pedagogiem szkolnym;
  • zorganizować zajęcia dla uczniów zdolnych, zawierające elementy psychoedukacji, jak: praca nad samooceną, tworzenie wysp kompetencji, radzenie sobie ze stresem,  autoprezentacja;
  • przydzielić na sprawdzianach dodatkowe zadania – na ocenę celującą;
  • wcielić ucznia w rolę asystenta w czasie lekcji;
  • powierzyć uczniowi prowadzenie fragmentów lekcji;
  • zachęcać do uczestniczenia w różnego rodzaju konkursach;
  • mobilizować do tworzenia konkursów tematycznych dla klasy;
  • prezentować w szkole oraz w innych instytucjach osiągnięcia ucznia, np. na wernisażach, koncertach, pokazach;
  • postulować utworzenie systemu stypendiów dla uczniów zdolnych orazdofinansowanie udziału uczniów w konkursach, wyjazdach;
  • proponować przyznawanie nagród rzeczowych, dyplomów;

Jakie rozwiązania prawne, organizacyjne, metodyczne może wykorzystywać nauczyciel w pracy z uczniem zdolnym?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Z pewnością warto dla ucznia zdolnego tworzyć plan działań wspierających, którego elementami będą najbardziej efektywne rozwiązania prawne, np. realizacja indywidualnego programu nauki lub indywidualnego toku nauki oraz wykorzystanie stypendiów. Elementami wsparcia będą także działania organizacyjne, np. możliwość realizacji przyspieszonego i wzbogaconego kształcenia w grupach ponadklasowych, sposobność korzystania z indywidualnych konsultacji itp. Na plan działań złożą się również elementy metodyczne, np. dobór najskuteczniejszych sposobów nauczania i wspierania w procesie uczenia się uwzględniających profil ucznia.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Realizując rozporządzenia dotyczące pracy z uczniem zdolnym oraz obowiązujące w szkole rozporządzenie o pomocy psychologiczno-pedagogicznej. Angażując się w realizację programów oświatowych, np. „Wars i Sawa”, „Szkoła z pomysłem” itp. Współpracując z wyższymi uczelniami, organizując wycieczki do centrów naukowych, np. Centrum Nauki „Kopernik”, muzeów, galerii itp.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Zasady pracy z uczniem szczególnie uzdolnionym określa Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 17 listopada 2010 r. w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach, a także Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej i Sportu z dnia 19 grudnia 2001 r. w sprawie warunków i trybu udzielania zezwoleń na indywidualny program lub tok nauki oraz organizacji indywidualnego programu lub toku nauki. Ponadto nauczyciel może wykorzystać rozwiązania proponowane przez program Wars i Sawa. Może też zasięgnąć porady metodyków zrzeszonych w Warszawskim Centrum Innowacji Edukacyjno-Społecznych, a także posłużyć się materiałami i pomocami proponowanymi przez Fundację Edukacji Narodowej, Ośrodek Rozwoju Edukacji, Krajowy Fundusz na Rzecz Dzieci, Ośrodek Promocji Talentów.

Jakie metody rozwijające samodzielne, twórcze i krytyczne myślenie, wyzwalające aktywność uczniów można polecić lub wskazać nauczycielom?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Oby były zróżnicowane, aktywizujące ucznia i pozwalające mu na dużą samodzielność. Uczeń zdolny nie powinien pracować zgodnie z instrukcją nauczyciela, ale pod jego kierunkiem. Zdecydowanie trzeba postawić na metody, które nie wiążą się z odtwarzaniem wiedzy, choćby skomplikowanej i wykraczającej poza ramy podstawy programowej, a na związane z umiejętnością kojarzenia faktów, analizy zjawisk, formułowania i udowadniania hipotez, łączenia teorii z praktyką. Słowem, chodzi o model nauczania indukcyjnego jako obowiązkowego na wszystkich zajęciach szkolnych. Nie można zaniedbać metod waloryzacyjnych i rozwijających umiejętności komunikacyjno-społeczne, które pozwolą uczniowi osiągnąć nie tylko spektakularny sukces w swojej dziedzinie, ale także czerpać satysfakcję z udanych relacji z innymi ludźmi. Dopełnieniem będą metody ewaluacyjne, bo uczeń zdolny musi posiąść niełatwą sztukę samooceny.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
W pracy z uczniem zdolnym wykorzystujemy metody aktywizujące, pobudzające kreatywność i samodzielne myślenie. Umożliwiamy podejmowanie prób znalezienia przez niego odpowiedzi na ważne pytania. Stosujemy konstruktywną krytykę w przypadku niepowodzenia, która powinna motywować ucznia do dalszej pracy, uczyć wyciągania wniosków oraz radzenia sobie w trudnych sytuacjach. Niezbędna jest też elastyczność, która pozwala traktować każde dziecko jako indywidualną, wyjątkową i niepowtarzalną jednostkę.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Nauczycielom pracującym z uczniami uzdolnionymi można zaproponować jako formy pracy:

  • treningi twórczości;
  • projekty edukacyjne;
  • mnemotechniki;
  • WebQuest;
  • gry dydaktyczne;
  • gry miejskie;
  • metody problemowe;
  • udział i współorganizowanie konkursów;
  • metody audiowizualne;
  • wycieczki edukacyjne;
  • wyjścia do miejsc zwanych kuźniami talentów lub domów pracy twórczej;
  • wyjścia do kin, teatrów, filharmonii itp.

Czy nauczyciel ucznia zdolnego powinien posiadać jakieś szczególne kompetencje?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Na pewno na pierwszym miejscu nie wymienię kompetencji merytorycznych, chociaż wiadomo, że są one niezwykle ważne. Myślę, że istotniejsze są kompetencje związane z doborem do potrzeb ucznia zdolnego właściwych strategii, form i metod pracy. Nie zapominajmy bowiem, że każdy uczeń, zwłaszcza zdolny, jest indywidualnością i wymaga ponadstandardowego podejścia. Z pewnością ważna jest też sztuka tworzenia programów wsparcia z udziałem samego ucznia i możliwych do pozyskania sojuszników, co wymaga umiejętności współpracy i prowadzenia skutecznego dialogu. Dodałabym jeszcze kompetencje, które pozwalają na uruchomienie motywacji wewnętrznej ucznia i uczą go samodzielności. Nauczyciel ucznia zdolnego powinien odnaleźć się w roli tutora dbającego o integralny rozwój podopiecznego.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Powinien doskonalić swój warsztat pracy, wiedzę i umiejętności, podążać za uczniem, stając się jego mentorem, przyjacielem oraz wzorem do naśladowania.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Każdego nauczyciela pracującego z uczniem zdolnym powinny cechować:

  • kompetencja w swojej dziedzinie;
  • charyzma;
  • ciekawa osobowość;
  • umiejętności społeczne;
  • zdolność do motywowania i wspierania ucznia;
  • umiejętność rozpoznawania talentów i ich ukierunkowywania;
  • łatwość nawiązywania dobrych relacji z uczniami;
  • zdolność przekazywania pozytywnych komunikatów;
  • gotowość do podnoszenia kwalifikacji;
  • otwartość na twórcze pomysły ucznia;
  • zdolności organizatorskie;
  • dystans do siebie;
  • poczucie humoru.

W jaki sposób nauczyciel może poszerzać swoją wiedzę i umiejętności związane z kształceniem ucznia zdolnego?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Każdy nauczyciel musi czuć potrzebę rozwijania swoich kompetencji związanych z pracą z uczniem zdolnym. Trudno sobie wyobrazić, że w czasie długiej kariery zawodowej nauczyciel nie znajdzie się w sytuacji, w której będzie musiał i – mam nadzieję – będzie chciał wspierać ucznia zdolnego. Dobrze by się stało, gdyby znalazł właściwą ofertę w ośrodkach doskonalenia nauczycieli, czuł potrzebę samodoskonalenia, czytając cenną literaturę specjalistyczną, której jest coraz więcej, a także korzystał z coraz liczniej działających platform edukacyjnych, umożliwiających dzielenie się przykładami dobrych praktyk na odległość. Kto szuka, ten znajduje – wierzę w taką kolejność zdarzeń!

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Nauczyciel może poszerzać swoją wiedzę poprzez samokształcenie, szkolenia i kursy, a także rozwijanie własnych zainteresowań i pasji. W pracy powinien korzystać z różnorodnych źródeł informacji. Konieczna jest dokonywana przez nauczyciela systematyczna samoocena. Ewaluacja pozwala bowiem na dostosowywanie form i metod pracy z uczniem do jego aktualnych potrzeb oraz umożliwia określenie słabych i mocnych stron w pracy z dzieckiem.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Nauczyciel, dbając o jakość pracy z uczniem uzdolnionym, powinien stale podnosić swoje kompetencje:

  • brać udział w różnorodnych szkoleniach, warsztatach, konferencjach metodycznych, seminariach, kursach doszkalających;
  • uczestniczyć w spotkaniach tematycznych opiekunów uczniów uzdolnionych;
  • współpracować z poradnią psychologiczno-pedagogiczną;
  • utrzymywać kontakt z liderem zespołu wspierającego uczniów uzdolnionych;
  • prowadzić konsultacje z metodykami;
  • wymieniać doświadczenia z innymi nauczycielami wspierającymi uczniów uzdolnionych.

Proszę opisać model pracy z uczniem zdolnym w polskiej szkole, podając jego zasadnicze elementy.

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
W takim modelu na pewno powinny pojawić się cztery elementy. Przede wszystkim identyfikacja, przy czym należy pamiętać, że im więcej jej trafnych narzędzi, tym większa szansa na realny i efektywny program wsparcia. Także programowanie wsparcia uwzględniające możliwości szkoły i pozaszkolnych sojuszników. Ważna jest realizacja modelu wsparcia – zarówno na lekcjach, zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych i w domu – oraz ewaluacja tak zaplanowana, żeby możliwa była modyfikacja wsparcia, gdy jest ono niewystarczające albo nieadekwatne do potrzeb, możliwości, oczekiwań ucznia.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
Najważniejszym zadaniem jest rozpoznanie potrzeb uczniów, ich możliwości i zainteresowań. Inny cel to stworzenie warunków do ich rozwijania, np. w formie kół zainteresowań, zajęć pozalekcyjnych, wycieczek. Potrzebna jest stała współpraca między rodzicami ucznia, nauczycielami uczącymi oraz ośrodkami zewnętrznymi. Uczeń powinien być także objęty pomocą specjalistyczną, np. przez psychologa czy pedagoga. Należy prowadzić monitorowanie osiągnięć ucznia i form pracy z nim, czyli ewaluację pracy szkoły. Duże znaczenie ma stałe motywowanie ucznia do dalszej pracy.

Odpowiada: Wioletta Krzyżanowska***
Model pracy z uczniem zdolnym w naszej szkole uwzględnia następujące etapy:

  1. Treningi twórczości dla uczniów klas I– III wyzwalające twórcze myślenie i kreatywność na pierwszym etapie edukacji.
  2. Obserwację wstępną, diagnozę uzdolnień dokonaną przez wychowawcę klasy.
  3. Stworzenie oferty zajęć pozalekcyjnych rozwijających zainteresowania uczniów oraz wdrożenie innowacji pedagogicznych.
  4. Stworzenie programu wspierania uczniów uzdolnionych.
  5. Utworzenie zespołu wspierania uczniów uzdolnionych i wyłonienie lidera.
  6. Nawiązanie współpracy z poradnią psychologiczno-pedagogiczną w zakresie pracy z dziećmi zdolnymi.
  7. Zapoznanie rady pedagogicznej z założeniami programu pracy z uczniem zdolnym.
  8. Zapewnienie uczniom zdolnym systemu stypendialnego.
  9. Wyłonienie uczniów zdolnych na podstawie:
    • obserwacji nauczycieli;
    • ankiet rodziców;
    • wyników testów psychologicznych, przeprowadzonych przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną.
  10. Przyznanie uczniom zdolnym opiekunów naukowych, ustalenie indywidualnego programu pracy i realizacja zadań.
  11. Ewaluacja działań.

Czy jest coś szczególnie ważnego we wspieraniu ucznia zdolnego w szkole?

Odpowiada: Krystyna Pac-Marcinkowska*
Myślę, że szczególnie istotnym elementem jest kompleksowość rozwiązań. Chodzi o to, by wspieranie ucznia zdolnego w szkole nie odbywało się na zasadzie zatomizowanych rozłącznych działań, a przebiegało w przemyślanym systemie.

Odpowiada: Danuta Kozakiewicz**
W pracy z uczniem zdolnym należy pamiętać o zaspokojeniu zarówno potrzeb intelektualnych, jak i równie ważnych potrzeb emocjonalnych dziecka, w tym o konieczności uczenia go prawidłowego wykorzystania czasu wolnego i zapewnienia mu wypoczynku. Bardzo ważnym elementem jest również systematyczna ewaluacja realizacji zadań, metod oraz efektów wsparcia założonych w planie pracy z uczniem zdolnym.

* Krystyna Pac-Marcinkowska, nauczyciel konsultant w Dolnośląskim Ośrodku Doskonalenia Nauczycieli, członek Zespołu Dolnośląskiego Centrum Wspierania Uzdolnień

** Danuta Kozakiewicz, dyrektor Szkoły Podstawowej nr 103 w Warszawie

*** Wiotetta Krzyżanowska, Dyrektor Szkoły Podstawowej nr 323 im. Polskich Olimpijczyków w Warszawie, Zespół ds. Ucznia Zdolnego

Ostatnia aktualizacja: 4 lipca 2018

Ośrodek Rozwoju Edukacji realizuje projekty dofinansowane z funduszy europejskich w ramach Programu Operacyjnego Wiedza Edukacja Rozwój oraz Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa

Używamy plików cookies, aby ułatwić Ci korzystanie z naszego serwisu oraz do celów statystycznych. Więcej informacji w naszej polityce prywatności.