Ośrodek Rozwoju Edukacji

25 maja 2022 roku obchodzimy setną rocznicę utworzenia Akademii Pedagogiki Specjalnej (APS) im. Marii Grzegorzewskiej w Warszawie – uczelni, której poprzednikami były: Państwowy Instytut Pedagogiki Specjalnej (założony w 1922 r.), przekształcony w Państwowe Studium Pedagogiki Specjalnej a następnie w Wyższą Szkołą Pedagogiki Specjalnej. Od roku 2000 uczelnia nosi nazwę Akademii  Pedagogiki Specjalnej. Sejm Rzeczypospolitej Polskiej w uznaniu wybitnych zasług założycielki, dyrektorki i patronki Akademii Pedagogiki Specjalnej ogłosił rok 2022 − Rokiem Marii Grzegorzewskiej.

Maria Grzegorzewska − humanistka, pedagog specjalny, tyflopedagog, tyflopsycholog oraz działaczka społeczna − urodziła się 18 kwietnia 1888 r. we wsi Wołucza koło Rawy Mazowieckiej. 7 maja 2022 roku minęło 55 lat od jej śmierci.

Mottem swojego życia i kolejnych pokoleń pedagogów specjalnych uczyniła stwierdzenie „Nie ma kaleki – jest człowiek”. Walczyła o pełne prawo do nauki, do pracy i do szacunku dla osób z niepełnosprawnościami. Była prekursorką pedagogiki specjalnej. Zawdzięczamy jej teoretyczne i organizacyjne podstawy systemu kształcenia specjalnego w Polsce. Jako pierwsza podjęła systematyczne badania naukowe nad zagadnieniami pedagogiki osób z niepełnosprawnościami. Opracowała i popularyzowała metodę rewalidacyjną oraz metodę ośrodków pracy.

Maria Grzegorzewska była założycielką i długoletnim dyrektorem najstarszej w Polsce uczelni o profilu pedagogicznym – Państwowego Instytutu Pedagogiki Specjalnej, obecnie to Akademia Pedagogiki Specjalnej (APS), której jest patronką. Zapoczątkowała rozwój sieci szkół specjalnych, opracowała oryginalną koncepcję kształcenia nauczycieli oraz stworzyła polską szkołę pedagogiki specjalnej.

Pozostawiła po sobie znaczący dorobek z zakresu pedagogiki specjalnej, m.in. badania dotyczące osób niewidomych i głuchoniewidomych. Była redaktorką czasopisma „Szkoła Specjalna” oraz autorką m.in. takich publikacji jak: „Psychologia niewidomych”, „Listy do młodego nauczyciela”, „Pedagogika lecznicza. Skrypt wykładów”, „Głuchociemni”, „Analiza zjawiska kompensacji u głuchych i niewidomych”, „Wybór pism”.

Była pedagogiem ceniącym ponad wszystko podmiotowość ucznia; podkreślała, że każdy człowiek ma tzw. punkt archimedesowy, dzięki któremu można odkryć moc w człowieku i ocalić pełnię jego człowieczeństwa.

Wciąż aktualne jest jej przesłanie: „piękne słowa tylko szkodę przynoszą, jeśli nie są poparte czynem, choćby próbą działania”. Niewątpliwie była zwolenniczką idei łączenia teorii z praktyką oraz czerpania z minionych doświadczeń w aktualnych działaniach i planach na przyszłość. Jej dzieła stanowią inspirację dla kolejnych badaczy i twórców akademickiej pedagogiki specjalnej oraz praktyki edukacyjnej, terapeutycznej i rehabilitacyjnej.

Warto podkreślić, że Grzegorzewska nadała szczególną wartość pracy nauczyciela – wychowawcy, którego chciała kształtować jako człowieka bogatego wewnętrznie, charyzmatycznego i empatycznego. Określała pedagoga jako budowniczego świata i jego przyszłości − „Im lepszy będzie nauczyciel, tym lepszy będzie świat i życie każdego człowieka”.

Wyróżniła dwa typy nauczycieli − „wyzwalającego” i „hamującego”. Nauczyciel wyzwalający działa przez miłość, sympatię, chęć pomocy; nauczyciel hamujący − poprzez nastrój obcości, chłód, styl zachowania zmechanizowanego robota. W „Listach do młodego nauczyciela” zwracała uwagę, że istotne wartości życia musi tworzyć człowiek etyczny, uspołeczniony, kierujący się miłością. Według autorki jedną z podstawowych właściwości postępowania nauczyciela jest dobroć. Kierowanie się zasadą , że „dobroć rodzi dobroć”, daje szansę budzenia czynnej dobroci w człowieku. Tylko na niej może się opierać życzliwy stosunek nauczyciela do dziecka. Dobroć, obok przyjaźni, Maria Grzegorzewska stawiała najwyżej.
Wskazywała, że wykształcenie i przygotowanie do zawodu nauczyciela jest bardzo ważne. Podkreślała, że należy wiedzieć jak uczyć, aby osiągnąć dobre wyniki pracy. Za istotne uważała, by nauczyciel potrafił zainteresować ucznia człowiekiem − jego życiem, pracą i twórczością; tym, co w nim „ludzkie”, a także aby umiał budzić, rozwijać i wzbogacać zainteresowania swoich uczniów.
Zdaniem Grzegorzewskiej, w żadnym innym zawodzie człowiek i jego człowieczeństwo nie mają tak wielkiego znaczenia, jak w zawodzie nauczyciela. Twierdziła również, że przesłaniem pracy nauczycielskiej winna być „potrzeba doskonałości, poczucie odpowiedzialności i obowiązku, wewnętrzna prawdziwość, moralna odwaga i ponad tym wszystkim miłość dusz ludzkich”. Autorka twierdziła, że w umiłowaniu człowieka, jakie powinno cechować pedagoga, kryje się tajemnica głębokiej znajomości wychowanka, poznania warunków jego życia, by móc zastosować najbardziej właściwe oddziaływania.

Maria Grzegorzewska była wzorem etycznym dla wielu ludzi. Jej nazwisko na zawsze stało się synonimem wsparcia i rzeczywistej pomocy niesionej osobom z niepełnosprawnościami. Jej myśl pedagogiczna i głęboki humanizm są ciągle aktualne.

Zachęcamy do odwiedzenia i obserwowania specjalnie przygotowanej strony Akademii Pedagogiki Specjalnej 100.aps.edu.pl, gdzie zaprezentowano kalendarium wydarzeń obchodów Jubileuszu 100-lecia Uczelni, dorobek Marii Grzegorzewskiej oraz sylwetki osób znaczących ze względu na historię APS, jak i współczesne oblicze pedagogiki specjalnej w Polsce.

W Mediotece Edukacyjnej ORE znajdą Państwo publikację pod redakcją Ewy Żabczyńskiej „Maria Grzegorzewska – pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych”, do lektury której zapraszamy.

W systemie oświaty znajduje się wiele placówek edukacyjnych, którym patronuje Maria Grzegorzewska. Z tego względu rok 2022 będzie dla nich uroczysty i ważny, stworzy też szczególną okazję do uczczenia Jej pamięci i podkreślenia zasług dla pedagogiki specjalnej oraz poszanowania praw osób z niepełnosprawnościami.

Życzymy wszystkim placówkom oświatowym, ich pracownikom i wychowankom z okazji Roku Marii Grzegorzewskiej wielu sukcesów oraz promowania idei i wartości, którymi się kierowała ich patronka, a także oby Jej głęboki humanizm był stale wzorcem i celem do realizacji.

Bibliografia:

1. Grzegorzewska M., Wybór pism, PWN, Warszawa 1964
2. Grzegorzewska M., Listy do młodego nauczyciela: cykl 1-3, Wydawnictwo Wyższa Szkoła Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej, Warszawa 1996
3. Żabczyńska E., Maria Grzegorzewska − pedagog w służbie dzieci niepełnosprawnych, Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1995