Przed czterdziestoma laty, 28 maja 1981 r. w Warszawie zmarł Prymas Polski, kardynał Stefan Wyszyński. Urodził się w Zuzeli nad Bugiem, w 1901 r., jako syn Stanisława i Julianny z Karpów, która zmarła przy porodzie. Miał liczne rodzeństwo, częściowo przyrodnie. Był wychowankiem cenionego Gimnazjum i Liceum Wojciecha Górskiego w Warszawie oraz Liceum św. Piusa X we Włocławku i Niższego Seminarium Duchownego, gdzie w 1920 r. zdał maturę.
Cztery lata później przyjął święcenia kapłańskie i został wikarym przy katedrze włocławskiej. Studiował ekonomię, socjologię i prawo kanoniczne na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W 1929 r. uzyskał doktorat z tego ostatniego fakultetu. W latach 30-tych był wykładowcą w Wyższym Seminarium Duchownym we Włocławku i redaktorem naczelnym miesięcznika „Atheneum Kapłańskie”. W tym okresie był związany ze środowiskiem chrześcijańsko-demokratycznym, organizując Chrześcijański Uniwersytet Robotniczy we Włocławku oraz inne katolickie Uniwersytety Ludowe przeznaczone dla ludności wiejskiej. Był zaangażowanym działaczem Akcji Katolickiej i licznych katolickich związków zawodowych.
Podczas II wojny światowej był organizatorem tajnego nauczania, a także aktywnym członkiem konspiracji, zarówno wojskowej jak i politycznej. W latach 1942–1945, pod pseudonimem „Radwan III”, pełnił funkcję kapelana Okręgu AK „Kampinos”, a w czasie powstania warszawskiego w jednym ze szpitali polowych. W okresie powojennym za swoją działalność został odznaczony przez Rząd Rzeczypospolitej Polskiej na uchodźstwie Orderem Virtuti Militari, a przez dowództwo Armii Krajowej Krzyżem Walecznych.
W marcu 1946 r. otrzymał nominację na biskupa lubelskiego, a w listopadzie 1948 r. na arcybiskupa warszawsko-gnieźnieńskiego i prymasa Polski (od 1952 r. w randze kardynała). Był stale inwigilowany przez Urząd Bezpieczeństwa, które planowało nawet zamachy na jego życie. Cieszył się olbrzymim zaufaniem kolejnych papieży, od Piusa XII począwszy na Janie Pawle II skończywszy. Dzięki niemu posiadał rozległe pełnomocnictwa do rządzenia Kościołem w Polsce, Kościołem polonijnym i katolikami w Związku Sowieckim. Wyszyński aktywnie uczestniczył w przygotowaniach i obradach Soboru Watykańskiego II, gdzie odegrał kluczową rolę szczególnie w dyskusjach maryjnych.
W 1950 r. zawarł z władzami PRL (Polskiej Rzeczpospolitej Ludowej) tzw. porozumienie, które na krótko unormowało relacje państwo-Kościół. Porozumienie to było jednak przez komunistów wielokrotnie łamane. W 1953 r. władze przyznały sobie prawo do obsady i znoszenia wszystkich stanowisk kościelnych na terenie PRL, co spotkało się z protestem Prymasa. Wyszyński wystosowawszy słynny memoriał, który był bezpośrednią przyczyną jego aresztowania i internowania we wrześniu 1953 r. Zakończyło się dopiero trzy lata później, po dojściu do władzy Władysława Gomułki.
W latach 1956–1966 Wyszyński zorganizował obchody Milenium Chrztu Polski, którego preludium stanowiły Śluby Jasnogórskie w 1956 r. W 1968 r. występował przeciwko pobiciu studentów, antysemickiej nagonce i interwencji w Czechosłowacji. W grudniu 1970 r. dotarł również na Wybrzeże pokazując tym samym solidarność z ofiarami rządowych pacyfikacji. Wspierał powstanie NSZZ „Solidarność”, stając się w ostatnich latach swego życia nieoficjalnym mediatorem w rozmowach między Związkiem i rządem.
Wiosną 1981 r. badania lekarskie potwierdziły u Wyszyńskiego chorobę nowotworową w rozwiniętym stadium. Zmarł 28 maja o godz. 4.40. Pogrzeb Prymasa, któremu przewodniczył Sekretarz stanu Stolicy Apostolskiej, abp. Agostino Casaroli, stał się manifestacją religijną i patriotyczną, która zgromadziła tysiące ludzi.
Jan Paweł II nazwał go „Prymasem Tysiąclecia”, uważając za swojego ojca duchowego i przewodnika, bez którego posługi nie byłoby Polaka na Tronie Piotrowym. W latach 1978–1979 Wyszyński był nominowany do Pokojowej Nagrody Nobla. W 1989 r. rozpoczął się jego proces beatyfikacyjny, który zakończy się 12 września 2021 r. wyniesieniem na ołtarze.
Nakładem Instytutu Pamięci Narodowej i Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego we współpracy z Metropoliami Gnieźnieńską i Warszawską ukazało się już dziewięć tomów dzienników Prymasa. „Pro memoria”.
Zachęcamy także do przeczytania wywiadu z dr. hab. Pawłem Skibińskim nt. Prymasa i jego dzienników.
