Panteon - Mauzoleum Wyklętych-Niezłomnych na Cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie
Mateusz Opasiński, licencja: CC BY-SA 4.01 marca został ustanowiony świętem państwowym w 2011 roku. Rok wcześniej projekt ustawy skierował do Sejmu śp. prezydent Lech Kaczyński. Była to jedna z jego ostatnich inicjatyw legislacyjnych.
Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych to święto honorujące i upamiętniające żołnierzy polskiego podziemia antykomunistycznego i antysowieckiego, działającego w latach 1944–1963.
Pierwsze obchody odbyły się 1 marca 2011 roku w sześćdziesiątą rocznicę egzekucji przywódców IV Zarządu Zrzeszenia Wolność i Niezawisłość. Łukasz Ciepliński wraz z gronem współpracowników tworzyli ostatnie kierownictwo ogólnopolskiej konspiracji, kontynuującej od 1945 roku dzieło Armii Krajowej. W odpowiedzi na postulaty środowisk kombatanckich śp. Janusz Kurtyka, prezes Instytutu Pamięci Narodowej w latach 2005−2010 zaproponował, by właśnie tego dnia czcić pamięć żołnierzy antykomunistycznego podziemia.
Powojenna konspiracja niepodległościowa była, do czasu powstania „Solidarności”, najliczniejszą formą zorganizowanego oporu społeczeństwa polskiego wobec narzuconej władzy. W 1945 roku w granicach ówczesnej Polski działało około 350 oddziałów podziemia niepodległościowego. W ich szeregach walczyło od 13 do 17 tysięcy żołnierzy. Ostatni, Józef Franczak „Laluś”, zginął w walce w obławie w Majdanie Kozic Górnych w województwie lubelskim 21 października 1963 roku.
Uczestników ruchu partyzanckiego określa się też jako „żołnierzy drugiej konspiracji” lub „Żołnierzy Niezłomnych”. Sformułowanie „Żołnierze Wyklęci” powstało w 1993 roku. Po raz pierwszy użyto go w tytule wystawy „Żołnierze Wyklęci – antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku” zorganizowanej przez Ligę Republikańską na Uniwersytecie Warszawskim. Jego autorem był Leszek Żebrowski. Wystawa odwiedziła wiele miejscowości w kraju, a pojęcie i termin „Żołnierze Wyklęci” na trwale zagościły w powszechnej świadomości i w języku potocznym.
Od dziesięciu lat Narodowy Dzień Pamięci Żołnierzy Wyklętych obchodzony jest w całym kraju w różnorakich formach. W asyście wojska, z udziałem władz państwowych i samorządowych, odbywają się uroczystości na szczeblu lokalnym i krajowym. Składane są wieńce w miejscach pamięci. Organizowane są okolicznościowe imprezy, przeglądy filmów, konferencje naukowe i wystawy. W tym roku, ze względu na sytuację epidemiologiczną, będą miały ograniczony charakter a większość przeniesie się do sieci.
Najbardziej znaną imprezą o charakterze masowym jest organizowany od 2013 roku przez Fundację Wolność i Demokracja bieg „Tropem wilczym. Bieg Pamięci Żołnierzy Wyklętych”. Od 2015 ma charakter ogólnopolski i na stałe wpisuje się w kalendarz wydarzeń biegowych.
W ubiegłym roku w biegu wzięło udział ponad 75 000 uczestników z 370 miast: około 300 miast-partnerów, 9 miast zagranicznych (Chicago, Christchurch, Herdorf, Keysborough, Londyn, Nowy Jork, Penrose Park, Wiedeń, Wilno), 50 miast w ramach biegów garnizonowych oraz 7 misji wojskowych (Afganistan, Bośnia i Hercegowina, Irak, Kosowo, Łotwa, Republika Środkowoafrykańska, Rumunia). Hołd Żołnierzom Wyklętym oddali nie tylko polscy żołnierze, ale również żołnierze z USA, Węgier, Danii i Ukrainy. Zagrożenie epidemiologiczne spowodowało, że termin tegorocznego biegu został przeniesiony na 16 maja.
Aby omówić na lekcjach historyczne uwarunkowania i sytuację powojennej Polski zachęcamy do skorzystania z materiałów jakie oferuje Zintegrowana Platforma Edukacyjna epodreczniki.pl.
Poniżej wybrane materiały do wykorzystania:
- Żołnierze Niezłomni – hołd bohaterom
- Przejęcie władzy przez komunistów w Polsce
- Zdobycie władzy przez komunistów w Polsce − podsumowanie
- Co by zobaczył miś Wojtek w Polsce rządzonej przez komunistów?
Źródła:
- „Żołnierze wyklęci. Antykomunistyczne podziemie zbrojne po 1944 roku”, wybór i opracowanie: Grzegorz Wąsowski, Leszek Żebrowski, Volumen, Warszawa 1999
- Wojskowe Biuro Historyczne
- sejm.gov.pl
- tropemwilczym.org
