Dokładnie 76 lat temu, 19 kwietnia 1943 r., do warszawskiego getta wkroczyły niemieckie oddziały wojskowe i policyjne wraz ze wspierającymi je formacjami zrzeszonymi. Ich celem było przypieczętowanie losu Żydów w ramach realizowanej od 1942 r. akcji „Reinhardt”. W getcie wybuchło powstanie, które stało się aktem o charakterze symbolicznym, zważywszy na nikłe szanse powodzenia.
Było ono pierwszym miejskim powstaniem w okupowanej Europie. W nierównej, trwającej prawie miesiąc walce słabo uzbrojeni bojownicy Żydowskiej Organizacji Bojowej (ŻOB) i Żydowskiego Związku Wojskowego (ŻZW) stawili opór żołnierzom z oddziałów SS, Wehrmachtu, Policji Bezpieczeństwa i formacji pomocniczych. W tym czasie Niemcy zrównali getto z ziemią, metodycznie paląc dom po domu.
Na znak ostatecznego zdławienia powstania 16 maja 1943 r. Niemcy wysadzili Wielką Synagogę na Tłomackiem. Według raportu SS-Gruppenführera Jürgena Stroopa, dowódcy niemieckich sił likwidacyjnych w getcie, wymordowano lub schwytano co najmniej 56 tys. osób.
Nie mów, że już czas w ostatnią drogę iść,
choć ołów nieba skrywa błękit naszych dni.
Blisko już najdroższa z upragnionych chwil,
po bruku krzykiem naszym dudni kroków rytm.
Od kraju palm zielonych tam, gdzie śnieg i lód,
pójdziemy, niosąc naszą krzywdę, płacz i ból.
Tam, gdzie w ziemię czarną tryśnie nasza krew,
tam nowy ducha i odwagi wzrośnie krzew.
Poranne słońce znów rozświetli życia tok,
wróg jak dzień wczorajszy wnet odejdzie w mrok,
lecz jeśli przeszkód tama słońca wstrzyma bieg –
niech pokoleniom przyszłym światło niesie pieśń.
Nie, to nie ołów w pieśni dźwięczy – tętni krew,
bojowy sygnał, nie beztroski ptaków śpiew.
Zew przeszył miasto, armat zagłuszając huk,
gdy na wezwanie z bronią w ręku stanął lud.
Więc nie mów, że już czas w ostatnią drogę iść,
choć ołów nieba skrywa błękit naszych dni.
Blisko już najdroższa z upragnionych chwil,
po bruku krzykiem naszym dudni kroków rytm.
(Hirsh Glick, „Zog nit kejn mol” – „Nigdy nie mów, że idziesz w ostatnią drogę”, tłum. Mateusz Trzeciak)
Obchody 76. rocznicy Powstania w Getcie Warszawskim
Wspólne upamiętnienie walczących o wolność warszawskich bojowników odbędzie się 19 kwietnia o godz. 12.00 przed Pomnikiem Bohaterów Getta na Muranowie. W apelu pamięci wezmą udział przedstawiciele władz państwowych i samorządowych, organizacji wojskowych, społeczności żydowskiej i mieszkańcy stolicy. Po zakończeniu głównych uroczystości w kierunku Pomnika Umschlagplatz wyruszy Marsz Szlakiem Pamięci Powstańców.
Obchody rocznicy Powstania organizują Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce oraz Muzeum Getta Warszawskiego.
Więcej informacji na temat głównych uroczystości
Marek Edelman, ostatni przywódca Powstania w Getcie Warszawskim, co roku składał bukiet żółtych kwiatów pod Pomnikiem Bohaterów Getta. Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN kontynuuje tę tradycję, rozdając tego dnia warszawiakom tysiące papierowych żonkili. Akcja społeczno-edukacyjna „Żonkile”, w którą angażują się również szkoły, biblioteki i inne instytucje z całej Polski, odbędzie się już po raz siódmy. 19 kwietnia żonkil po raz kolejny stanie się symbolem pamięci, przypomnieniem tragicznych wydarzeń i oddaniem hołdu heroicznie walczącym powstańcom.
Źródła:
76. rocznica Powstania w Getcie Warszawskim, strona internetowa Woli – dzielnicy m.st. Warszawy
76. rocznica wybuchu Powstania w Getcie Warszawskim, strona internetowa Towarzystwa Społeczno-Kulturalnego Żydów w Polsce
Hirsh Glick, „Zog nit kejn mol”, Wikipedia
