Piątego grudnia 1867 roku w Zułowie na Wileńszczyźnie – w rodzinie o tradycjach patriotycznych – urodził się Józef Piłsudski. Jego ojciec, Józef Wincenty Piłsudski był w 1863 roku komisarzem Rządu Narodowego na powiat rosieński. Matka zaś pochodziła ze znanego na Litwie rodu Billewiczów. Edukacją podstawową Józefa Piłsudskiego i jego rodzeństwa zajmowali się prywatni nauczyciele. Kolejnym etapem była nauka w Gimnazjum Wileńskim. Po jego ukończeniu w roku 1885 Piłsudski podjął studia na Wydziale Medycznym Uniwersytetu w Charkowie.
Nie dane było jednak mu go ukończyć, gdyż za działalność opozycyjną został aresztowany i skazany pod zarzutem spisku na życie cara na pięć lat zesłania w głąb Rosji. Podczas zsyłki – za rzekomy udział w buncie – został pobity przez żołnierzy i skazany na dodatkowe pół roku więzienia.
Po powrocie z zesłania w lipcu 1892 roku Piłsudski wstąpił do ruchu socjalistycznego. Zajął się działalnością partyjną i wydawniczą. Nawiązał też kontakty z organizacjami niepodległościowymi. Po wybuchu rewolucji 1905 roku utworzył Organizację Bojową PPS do walki z zaborcą. Jej członkowie dokonywali zamachów na przedstawicieli carskiej administracji oraz napadów na kasy powiatowe i pociągi przewożące pieniądze. Następnie został jednym z przywódców PPS – Frakcji Rewolucyjnej.
Po rozejściu się z ruchem socjalistycznym został współzałożycielem i komendantem głównym Związku Walki Czynnej. W drodze do Niepodległej był też komendantem głównym Związku Strzeleckiego, dowódcą I Brygady Legionów oraz inicjatorem utworzenia Polskiej Organizacji Wojskowej. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę pełnił funkcje: naczelnika państwa, naczelnego wodza, Marszałka Polski, dwukrotnie piastował też urząd premiera. W latach 1926–1935 objął stanowisko Generalnego Inspektora Sił Zbrojnych i Ministra Spraw Wojskowych.
Po odzyskaniu niepodległości zwyciężył armię bolszewicką w bitwie warszawskiej, a następnie kontynuował pochód za uciekającymi – rozbitymi – sowieckimi oddziałami. W 1926 roku, dokonując zbrojnego przewrotu, zwanego też „zamachem majowym”, zapobiegł postępującej anarchizacji kraju.
W swej działalności odwoływał się do Juliusza Słowackiego. Uważał, „że bez marzeń niemożliwe jest realizowanie wielkich celów. Takim marzeniem było doprowadzenie do niepodległości Polski, traktowane przez dużą część społeczeństwa jako fanaberia. Racjonalizm Piłsudskiego zawsze wspierał się na myśleniu romantycznym” (prof. Andrzej Chojnowski IH UW). Był też twórcą idei współpracy narodów Międzymorza, tj. utworzenia grupy państw w Europie Środkowo-Wschodniej, mających stanowić zaporę przeciwko ekspansji Rosji Sowieckiej i gwarantować niepodległość Polski.
Prywatnie znany był z „siarczystego języka oraz dosadnych wypowiedzi dotyczących polityki” (Muzeum Piłsudskiego – „Wielki, znany, nieznany”). Jest uważany – obok Romana Dmowskiego, Ignacego Paderewskiego, Wincentego Witosa i Wojciecha Korfantego – za postać decydującą w dziele odzyskania niepodległości przez Polskę w 1918 roku.
Opracowanie: Stanisław Zubek
